Oog in oog met de zieke

U heeft er vast nog nooit van gehoord. De AMIL. Deze afkorting staat voor Association Médicale Internationale de Notre Dame de Lourdes. Een internationale vereniging van dokters die nog in wonderen geloven. Jarenlang was ik er lid van. Dat ging min of meer vanzelf.

Van 1974 tot 2002 was ik betrokken bij de medische begeleiding van ziekenbedevaarten vanuit Nederland naar Lourdes. Men spreekt daar over zieken, niet over patiënten. Als arts moest je voor elke zieke pelgrim vooraf beoordelen welke voorzieningen nodig waren. Krukken, een rolstoel, een brancard? En kon de persoon in een hotel worden ondergebracht, al dan niet met mantelzorg, of was een verblijf in een soort veldhospitaal (accueil des malades) aangewezen?

Bij je eerste bedevaart moest je je als dokter melden bij de chef van het Bureau Médical. Die gaf je een korte instructie en reikte je een speldje aan. Het AMIL-speldje. Dat speldje opende alle deuren en toegangen tot de Heiligdommen voor je. Met dat speldje op mocht je ook meelopen in de sacramentsprocessie, op een ereplaats, direct achter het Allerheiligste, dat onder een baldakijn werd voortgedragen. Je liep daar met je collega’s. Soms waren dat er vijf, maar op andere dagen was je wel met twintig dokters.

De processie hield steeds even halt als men bij een groep zieke pelgrims van een bepaalde bedevaartgroep was aangekomen, zichtbaar aan de vaandels. De priester nam dan de monstrans met het Allerheiligste en zegende daarmee de groep. De pelgrims hadden dan oogcontact met de dokters. Vooral met hun eigen dokter natuurlijk.

Het oogcontact behoort tot de ongeschreven regels van de bedevaartplaats Lourdes. Sommige groepsleiders gingen zover dat zij hun dokter op een stoel vooraan in de kerk plaatsten, zodat hij de kerkgangers recht in de ogen kon kijken. Een groepsleider motiveerde dit gebruik ooit met de woorden: ‘Als er iemand onwel wordt dan zie je het meteen en kun je direct handelen.’

Ik was deze rituelen alweer bijna vergeten, totdat ik vorige maand na twintig jaar weer eens in Lourdes belandde. Gedreven door nieuwsgierigheid: hoe zou de moderne tijd (de pandemie, de digitalisering) van invloed zijn geweest op deze heilige plaats? Dit stadje aan de voet van de Pyreneeën, waar jaarlijks meer dan vijf miljoen pelgrims vanuit de hele wereld de Grot bezoeken waar Maria in 1858 aan Bernadette Soubirous is verschenen?

Veel was nog net als voorheen. Nog altijd dat contrast tussen het drukke dorp met zijn talloze souvenirwinkels, waarover zo veel mensen laatdunkend spreken, en de ingetogen, serene rust van de Heiligdommen: de Esplanade, de Grot van de verschijningen, de rivier (Gave de Pau) en de Weide. Bij de Grot viel mij op dat de ex-voto’s die daar vroeger hingen waren verwijderd. Verder waren overal grote computerschermen waarop de lopende activiteiten te zien en de komende activiteiten te lezen waren. Het regende, en dus vond de sacramentsprocessie plaats in de ondergrondse basiliek van de heilige Pius X die wel 20 duizend mensen kan herbergen. Ook daarbinnen waren grote schermen opgesteld, zodat elke kerkganger het sacrale gebeuren vanaf zijn plaats vanuit meerdere invalshoeken kon volgen.

Nog altijd lopen de artsen, herkenbaar aan hun speldje, vlak achter het Allerheiligste, en wordt er pas op de plaats gemaakt om de zieken te zegenen. Wel waren er veel minder zieken dan vroeger. Beter gezegd: er waren minder rolstoelen en vrijwel geen brancards. Ook hier een verschuiving van fysieke naar psychische aandoeningen?

Lourdes 2023. Veel grote beeldschermen. En massa’s gelovigen, samendrommend, hopend en biddend om kracht en genezing. Zij zien hun dokter recht in de ogen. Daar staat geen beeldscherm tussen.