Koudwatervrees

Wat is het toch mooi om op of in het water te zijn! De second best biotoop voor de homo sapiens. Water speelt in de geneeskunde dan ook een grote rol, zowel voor uitwendig als voor inwendig gebruik. Al eerder blogde ik over water (Nieuwsjaarduik, 2 januari 2018). Het ging toen vooral over koud water. En over de methode van iceman Wim Hof. Met diepe ademhaling, meditatie en gewenning aan koude door ijsbaden kunnen mensen hun afweer beïnvloeden, beweert Hof. Er is inmiddels onderzoek dat zijn bewering ondersteunt. Misschien werkt afkoeling therapeutisch als je een auto-immuunziekte hebt, zo speculeren onderzoekers.

Toch is onze iceman niet erg bekend, en ook niet erg populair binnen de Nederlandse reguliere geneeskunde. Misschien vanwege het wijdverbreide onderbuikgevoel dat koude nu eenmaal ziekteverwekkend is. ‘Kouvatten’ is nog steeds een alledaagse term. Kou moet je bestrijden en vermijden, of het nu natte kleren, tocht, temperatuurswisselingen, of het drinken van koud water betreft. Geef kinderen met koorts geen koud water! Met de ontdekking van bacteriën en virussen is deze kijk op kou wel afgezwakt, maar nooit helemaal verdwenen. Neem nu de gewone verkoudheid. Leerden wij in onze opleiding niet dat door afkoeling histamine vrijkomt, met als gevolg vermeerdering en pathogeen worden van de nasofarynx- en tonsilflora? Kou zou ook de beschermende werking van de slijmfilm in de neus opheffen door het verlammen van de trilhaarbeweging. Deze voert in normale omstandigheden ingeademde ziektekiemen naar de keel, waar ze worden ingeslikt. Vaststaat dat kou een astma-aanval kan provoceren. En zelfs urticaria. Maar alleen bij mensen die een specifieke gevoeligheid hebben.

Waar komt die slechte reputatie van kou en koud water vandaan? Voor mij ligt het boek van Lambertus Bikker uit 1764: Raadgeeving voor de Gezondheid van den Gemeenen Man, van Landlieden, en alle die de hulpe van een bekwaam Genees- of Heelmeester ontbeeren, of niet spoedig genoeg bekomen kunnen. Een lange titel voor wat een doe-het-zelf medisch handboek lijkt. Eerst betoogt Bikker dat water een probaat middel is om ziekten te voorkómen, vooral indien men verpligt is sterk te werken. Maar meteen heft hij een waarschuwende vinger: een oorzaak van ziekte is het koude Water, gedronken als men zeer heet is. Ik heb er uit zien ontstaan de verschrikkelykste Keel-Ontsteekingen, de zwaarste Long-Ontsteekingen, Kolyken, Ontsteekingen van de Lever, en van alle de gehoudene deelen des Buiks, met Opzetting, Braakingen, Opstopping van ’t Water, en onbeschryfelyke Benaauwtheden. En ook tegen afkoeling gaat Bikker te keer: een zeer gemeene oorzaak der Ziekten is het rusten in een koude plaats, terwyl men sterk verhit is. Ook hier een waslijst van nare gevolgen, waaronder de Zydewee, een oud woord voor pleuritis. Gelukkig is er een standaardaanpak voor alle koudeziekten: een ruime Aderlating in het begin der ziekte; een overvloed van warm water, waarby men een vyfde gedeelte Melk voegt; de Stovingen met warm water op de Keel, Borst en Buik; Klysteeren met warm Water en een weinig Melk.

Ik weet niet of het werk van Bikker in de achttiende eeuw zijn weg heeft gevonden naar ‘den Gemeenen Man’. Maar het heeft ongetwijfeld de opvattingen van ‘de Gemeene Heelmeesters’ beïnvloed en zo ertoe bijgedragen dat in brede kring ‘kou’ en ‘koud water’ worden gezien als ziekteverwekkend. Als iets dat je moet vermijden. En niet als iets met een gunstig effect op de gezondheid, mits onder goed gecontroleerde omstandigheden bij zorgvuldig geselecteerde personen. Er is nog een wereld te winnen voor iceman Wim Hof en zijn team.

Bikker heeft nog meer noten op zijn zang. Behalve kou en koud water noemt hij ook als boosdoeners het wisselvallige weer; mestputten en modderpoelen in de dorpen; de slechte staat van veel woningen, vooral die op laag, vochtig, moerassig land; slechte voeding, vooral het eten van vet en zout vlees en spek; en dronkenschap. Sociaalgeneeskundig bezien een mer à boire! Een scala van slechte leefomstandigheden en leefgewoonten die tot ver in de negentiende eeuw voortduren en bijdragen aan de totale ziektelast.

Over het drinken van water in het algemeen zegt Bikker: De allergemeenste drank by ons is het Water, niet indiervoegen, als het de Natuur verschaft, maar warm, en doortrokken met Thee of Koffy, waardoor het een hoedanigheid verkrijgt, die, als het veel gebruikt wordt, niet minder schaadelijk is, als de hoeveelheid zelve. Deze aftreksels worden zoveel gedronken dat, aldus Bikker, men wel zeggen mag, dat onze gandsche Landaard zyne gezondheid erin verdrinkt.

Dan drink ik nu een glas koud maar zuiver water op de gezondheid van mijzelf en die van dokter Bikker. Ik ben niet zeer heet, dus het lijkt me verantwoord. Daar ga je, Bikker!