Grensoverschrijdend gedrag: wáár ligt de grens?
11 reactiesHet is aardig op weg om het woord van het jaar te worden. Grensoverschrijdend. Zowat het meest gebruikte woord de laatste weken, zeker als je Medisch Contact doorbladert. Als je de enquêteresultaten mag geloven zijn heel wat collega's een grens overgegaan. En dan heb ik het niet over medisch geschoolde arbeidsmigranten.
De resultaten van de MC-enquête van september zijn schokkend. Ook al is de respons niet zo hoog. Heel veel respondenten melden dat zij slachtoffer zijn (geweest) van ongewenste seksuele toenadering door collega's. De slachtoffers zijn vaak coassistenten en aiossen. De daders zijn senior artsen: opleiders, bazen en hoofden.
Zelf herinner ik mij uit mijn coassistententijd, nu ruim vijftig jaar geleden, dat ik bij herhaling getuige was van wangedrag van een vergevorderde chirurg in opleiding. Zijn slachtoffer was een veel jongere vrouwelijke operatieassistent. De bijna-chirurg was vrijwel voortdurend 'in de aanval'. Hij hield niet op met het doen van oneerbare voorstellen. Die begonnen steevast met de zin: 'Na deze operatie ga ik met jou naar buiten, naar het park, en dan gaan we daar …' en dan volgde een gedetailleerde beschrijving van de seksuele handelingen die hij met haar in het park zou doen. Een soort verbale zelfbevrediging. De operatieassistent liet het gelaten over zich heen gaan. Soms stamelde ze zinnetjes als 'hou toch op' en 'stel je maar niks voor', maar hij ging gewoon door. Wij coassistenten keken elkaar verbaasd aan. Is dit normaal? Wat denken de anderen ervan? De verpleegkundigen, de anesthesist en zijn assistent? Stel je voor dat de narcose niet diep is en de patiënt dit allemaal hoort! Maar toen deze verbale intimidatie zich operatie na operatie herhaalde, steeds gericht op dezelfde jonge vrouw, richtte onze verbazing zich op haar. Dat ze dit allemaal accepteerde! Waarom diende ze geen klacht in tegen de chirurg? We vroegen het haar. 'Ach’, zei ze, ‘dat heb ik allang gedaan. Dat helpt niets. Ze geloven je gewoon niet. Ze zeggen: zo is hij nu eenmaal. Trek je er niets van aan. Als hij volgend jaar klaar is met zijn specialisatie gaat hij toch weg.'
Zo zie je maar. Als er al sprake is van grenzen die overschreden worden dan lagen die 50 jaar geleden veel verder weg dan nu. Er werd veel meer getolereerd. De chirurg kon zijn gang blijven gaan. 'Zo was hij nu eenmaal.' Door allerlei maatschappelijke ontwikkelingen (rapport Deetman, MeToobeweging) pikken we dit gedrag nu niet meer. De chirurg zou er nu niet meer mee wegkomen. Een tuchtklacht tegen hem zou hem nu zwaar opbreken. Wat is er gebeurd?
We hebben nu meer zicht op de psychische schade die dit gedrag met zich meebrengt. Onthullingen zoals in het rapport Deetman laten aan duidelijkheid niets te wensen over. We zijn nu overtuigd van het schadelijke en het moreel verwerpelijke van seksueel misbruik, waar grensoverschrijdend gedrag ook onder valt, doordat we massaal met gevolgen ervan zijn geconfronteerd. Daardoor pikken we ook quasi onschuldige uitglijders niet meer.
Blijf ik zitten met dat vervelende woord 'grensoverschrijdend'. Wat moeten we daarmee als er geen grens is te zien? Als we niet kunnen omschrijven wat wel en wat niet door de beugel kan? Een bemoedigend schouderklopje, dat moet toch kunnen? Of een complimentje: wat zie je er weer stralend uit vanmorgen! Een hand op haar hand. Een klopje op de rug. Het tikje op de bil. Er is sprake van een glibberig en moerassig overgangsgebied waar je makkelijk uitglijdt. Daarin zou je paaltjes willen slaan, een grens willen trekken. Maar hoe dan?
Gelukkig hebben we een morele toetssteen waaraan we ons eigen of andermans gedrag kunnen afmeten. Geen grens die al dan niet overschreden wordt. Nee, iets heel anders: ons eigen geweten. Doe een gewetensonderzoek alvorens je tot actie overgaat. Bezint eer ge begint (of 'bemint'). Verplaats je eerst eens in degene met wie jij contact wilt leggen. Wat zou zij willen? Wat zijn haar wensen? Weet je absoluut zeker dat zij een knuffel van jou op prijs stelt? Dan geef je die. En anders hou je je handjes thuis, c.q. je mondje dicht. Dat is haar belang, of sterker uitgedrukt: haar recht op integriteit dat je zo respecteert. Door iets na te laten dat je – misschien impulsief – had willen doen. Kwestie van zelfbeheersing. Zo dien je ook nog een biomedisch beginsel: niet schaden.
Ook chirurgen hebben een geweten. Alleen moeten ze dat misschien weer ‘van zolder halen’ en als scherpsnijdend instrument leren hanteren. Zelfbeheersing laat zich goed trainen. De Nederlandse Vereniging voor Heelkunde gaat een cursus organiseren. Die mogen ze van mij stevig accrediteren.
Meer van André Weel
J.M. Keppel Hesselink
arts-farmacoloog, Bosch en Duin
Hoe zit het met die grenzen? Een ding is duidelijk, grenzen zijn niet absoluut, maar fluctueren met de tijd en met de locatie. Wat wij als blanken grensoverschrijdend vinden, zien ze in China en Angola geheel anders. Waar wij ons druk over maken, daa...r lachten onze vaders en moeders om. Er zijn dus geen absolute grenzen. Er is een cultuur die zich beweegt, en het lijkt erop dat we steeds verder wegdrijven van onze natuurlijke instincten om elkaar aan te raken. We vergeten dat we zoogdieren zijn, en dat aanraking een essentieel communicatie stukje is, vooral bij de aapachtige. Een klopje op de schouder, kan dat nog? Een hug? O nee, beter alle lichamelijke contacten vermijden dan zijn er ook geen grenzen die we kunnen overschrijden. We zitten in een overgevoeligheidsspagaat met onze eigen natuur. Daarom is dit ook een onoplosbaar probleem. De grenzen van de een zijn bovendien niet die van de ander. De een is hyper sensitief en de ander is humorist en lacht om iemand die zijn/haar grenzen overschrijdt. Heeyy Joh ik ben je verloofde niet! riep een verpleegkundige toen de internist haar een speelse tik op de billen gaf. Iedereen lachte, probleem opgelost. Maar ja dat was een paar decaden terug.
M.M. Kaandorp
Arts, Pessotherapeut, coach voor professionals, Amsterdam
‘Iedereen lachte, probleem opgelost? ‘ Dat kan nooit waar zijn. Lachen was hier of uit verlegenheid of uit angst of door een vreemd gevoel voor humor. De verpleegkundige stond waarschijnlijk in een overlevingsmodus. Een paar jaar geleden maakte ik p...rivé mee dat ik flink grensoverschrijdend werd aangeraakt. De persoon in kwestie vertelde later dat hij dacht dat ik mijn duidelijk afwerende gedrag als verleidingsmanoeuvre had ingezet. Kortom er is nog veel werk aan de winkel.
E.J. Boere
bedrijfsarts, Groningen
MM Kaandorp, zo mee eens!
[Reactie gewijzigd door Boere, Lilly op 18-12-2023 08:49]
E.J. Boere
bedrijfsarts, Groningen
MM Kaandorp, zo mee eens!
I.E. van Hövell tot Westervlier - Ullmann
Huisarts
De situatie is niet veranderd. Dat jullie verbazing zich richtte op het slachtoffer, nadat jullie in persoon meermalen toekeken en toestonden hoe deze jonge vrouw bergen met seksuele intimidatie over zich heen kreeg, is exact waarom ze gelijk had en ...nog steeds heeft.
Er wordt een lichtend voorbeeld beschreven van een situatie, waarin gedrag ver over de grens gaat en, ondanks duidelijke tekenen van verweer van de jonge vrouw, iedereen toestaat wat er gebeurt. Toch is het op de één of andere manier ingewikkeld en vaag waar de grens ligt; wat als iemand nu per ongeluk grensoverschrijdend is?
Ik schrik hiervan. De me too-beweging is één stap naar voren en de tegenbeweging van een artikel als dit is drie stappen naar achteren. Het gaat niet over een compliment over een set operatieklompen, het gaat precies over de situatie die werd beschreven. En als je nu twijfelt over wat gewenst is, dan staat het iedereen vrij een verhelderende open vraag te stellen.
[Reactie gewijzigd door Hövell tot Westervlier - Ullmann, Isabel van op 17-12-2023 11:54]
E.J. Boere
bedrijfsarts, Groningen
Waarom gebruikt André het woord "zelfbeheersing"? Zijn er dan seksuele driften die je in toom moet houden tegenover collega's? Dan heb je toch al een foute attitude?
Ook het woord geweten vind ik misplaatst. Betere toets: zou je dit gedrag van jezel...f ook oké vinden naar je moeder, zus of dochter toe? Lees ook: vader, broer of zoon.
P. Leusink
huisarts, seksuoloog NVVS, Utrecht
Fijn dat dit aandacht krijgt. Twee punten vielen mij wel op. Ten eerste het optimisme dat het nu anders zou zijn dan 50 jaar geleden. Helaas is de casus die wordt genoemd nog steeds exact zoals het vandaag de dag gaat. Ten tweede is de oplossing niet... zoals ik het voor ogen zie: "Wat zou zij willen? Wat zijn haar wensen? Weet je absoluut zeker dat zij een knuffel van jou op prijs stelt? Dan geef je die."
De man die "het zeker moet weten" is nu net de oorzaak waarom het al eeuwen mis gaat. Ontlast de man en bevrijd de vrouw: laat hen gewoon een gesprek aan gaan. Waarom kan hij zijn onzekerheid niet omzetten in een vraag die zij in alle vrijheid kan beantwoorden?
psychiater, Heerenveen
Als alles vooraf gevraagd moet worden verdwijnt de spontaniteit. Juist de onverwachte arm om de schouder, de knuffel op het juiste moment, kunnen wonderen doen.
En ja, dat moet je aanvoelen, en dat weet je nooit 100 % zeker, en je kunt miskleunen, h...et leven biedt geen zekerheden. Je kunt ook de andere kant op miskleunen: als een hork op afstand blijven terwijl iemand even een aanraking nodig heeft.
En als je miskleunt kun je ook, heel spontaan, je excuses aanbieden. Toch?
H. v.d. Pol
J. Toorman
gepensioneerd kinderarts, Nuenen
De tijden zijn inderdaad gelukkig ongelofelijk veranderd op dit punt! Zo ben ik nog steeds verbaasd of eigenlijk zelfs beschaamd over mijn eigen gedrag van een jaar of veertig geleden.
Aan de koffie besprak ik vrolijk met de verpleegkundigen over we...lke twee specialisten je niet moest tegenkomen op de gang c.g. even omlopen de moeite waard waren....
Dat niemand, ook ik niet, daarvoor naar betrokkene of directie toestapte......
Niet te geloven!
G. Koster
bedrijfsarts, Groningen
Hoezeer ik ook de column van André onderschrijf: hij hanteert steeds het woord "haar", alsof grensoverschrijdend gedrag alleen zou voorkomen ten aanzien van vrouwen, maar dat is natuurlijk niet waar. Natuurlijk is het zo dat mannen zich veelal jegens... vrouwen misdragen, maar het is onterecht te veronderstellen dat mannen ook geen slachtoffer kunnen zijn van dergelijk gedrag.
Hoe dan ook zou dit gedrag uitgebannen moeten worden. Het is inderdaad lastig om piketpaaltjes te slaan, omdat het ook gaat om het individuele morele besef hoe om te gaan met anderen, en helaas zijn er ook collega's bij wie dit morele besef in de kleine lettertjes staat, als er ubehaupt als sprake van is.
We moeten aandacht blijven vragen voor dit probleem; zoals Andre aangeeft is het van alle tijden. Laten we gewoon respect voor elkaar hebben, ongeacht sexe, leeftijd, ras, sexuele voorkeur, afkomst of wat dan ook. Is dat niet de basis van het kunnen uitoefenen van ons vak?
I.F. van Lingen
Huisarts, Hellendoorn
Helaas beste André is er zoals uit de enquete blijkt juist bizar weinig veranderd. We applaudisseren voor co-assistenten die het lef hebben grensoverschrijding aan te kaarten. Is het niet vreemd dat we daar voor moeten applaudisseren? Waar waren de c...ollega’s, waar was het ziekenhuisbestuur? Nog steeds kijken we gezamenlijk de andere kant op en laten het gebeuren. Jezelf wijs maken dat het vroeger anders was is een pleister voor het ongemak en helaas is het ook een vorm van wegkijken. De ontvanger van de onwelkome attentie weet heel goed wanneer de grens overschreden wordt en helaas, wij omstanders weten dat ook. Dat voel je in je onderbuik. Laten we aan dat gevoel nu eens woorden geven.