Uitzichtloosheid: een hellend vlak
15 reactiesIn 2023 is de psychiatrie tot mijn spijt opvallend vaak in het nieuws geweest vanwege het slechten van het taboe op euthanasie. Geen doorbraak in de behandeling van depressie of schizofrenie, geen ‘breaking nieuws’ dat de wachtlijsten plots miraculeus zijn verdampt, niks van dat alles.
Het is collega-psychiater Menno Oosterhoff, die in talkshows vertelt over euthanasie bij opvallend jonge mensen, zoals de 32-jarige David Mulder en de 17-jarige Milou. Bij Op1 staat de moeder van het minderjarige meisje op voor jongeren met psychische klachten die ‘niet meer kunnen wachten, nergens gehoor vinden en voor wie de wachtlijsten te lang zijn’. Of de 21-jarige Romy die in het tijdschrift LINDA. vertelt dat ze lijdt aan trauma’s en borderlineproblematiek. Ze heeft door het gebrek aan gepaste hulp vanaf haar 18de al een heel sterke doodswens en krijgt op 15 december jongstleden eveneens euthanasie van collega Oosterhoff.
Het is een akelig en complex thema waarbij wachtlijstproblematiek een steeds grotere rol begint te spelen en de euthanasiewet onder druk zet als het gaat om het criterium uitzichtloosheid.
Stichting MIND wil begin 2024 door middel van een petitie de politiek oproepen om psychische zorg serieuzer te nemen en te verbeteren vanwege de desastreuze gevolgen van het gebrek aan behandelperspectief. Al in 2017 hield ik samen met collega Bram Bakker een handtekeningenactie onder mijn collega-psychiaters vanwege onder andere onze zorgen over ‘het oprekken van de euthanasiewet’ bij psychiatrisch lijden.
Het was de tijd dat ik af en toe een kopje koffie dronk met Jan Mokkenstorm, de oprichter van 113-online die als motto had: nul suïcides. Dit doel was niet onderhandelbaar voor hem. Zijn inspirerend activisme mis ik regelmatig, want de gelatenheid waarmee we wanhopige jongeren uit onze handen laten glippen is niet te verteren.
Onder de witte vlag van medemenselijkheid worden de grenzen van de euthanasiewet onheilspellend opgerekt
De onverschilligheid waarmee we erbij staan en ernaar kijken hoe de wachtlijsten in de ggz alleen maar langer worden en al jaren de zogenoemde treeknormen overschrijden, met alle gruwelijke gevolgen van dien. Als psychiater bij de crisisdienst zie ik ook wekelijks patiënten die ofwel suïcide overwegen, ofwel een poging hebben ondernomen. Simpelweg omdat de uitzichtloosheid en ondraaglijkheid van het wachten op een behandeling terwijl je aan bijvoorbeeld een ernstige vorm van PTSS lijdt, niet meer vol te houden zijn. Euthanasie kan principieel een optie zijn in de psychiatrie, maar niet op basis van deze wanhoop die invoelbaar is, maar niet een afslag richting euthanasie rechtvaardigt.
Onder de witte vlag van medemenselijkheid worden de grenzen van de wet nu onheilspellend opgerekt wat betreft het criterium van de uitzichtloosheid. Bij ernstige vormen van kanker is dit criterium ondubbelzinnig aan te tonen. Maar in de psychiatrie is uitzichtloosheid sowieso een ongelofelijk lastig criterium om betrouwbaar vast te stellen.
Los van alle complexiteit: het is simpelweg onacceptabel dat de lengte van de wachtlijsten voor psychiatrische zorg tegenwoordig mede bepalend is of iemands lijdensweg uitzichtloos is! Het land zou te klein zijn als we oncologische patiënten euthanasie zouden verlenen omdat er te weinig oncologen zijn die een levensreddende complexe behandeling kunnen uitvoeren.
Juridisch is het een ernstig hellend vlak, waarbij ik hoop dat de politiek zich in 2024 realiseert dat ze indirect medeplichtig is aan vermijdbaar overlijden van steeds meer wanhopige jonge mensen.
Meer van Esther van Fenema:
S. van der Meer
Arts Expertisecentrum Euthanasie, Enschede
In haar column zegt Esther van Fenema, ik citeer: “het is simpelweg onacceptabel
dat de lengte van de wachtlijsten voor psychiatrische zorg tegenwoordig mede
bepalend is of iemands lijdensweg uitzichtloos is”.
Als arts van Expertisecentrum Euthana...sie, die euthanasieverzoeken op grond van
psychiatrisch lijden onderzoekt teken ik ernstig bezwaar aan tegen deze stelling.
Ik ben het ermee eens dat het ongelofelijk lastig is om bij psychische klachten “het
criterium uitzichtloosheid betrouwbaar vast te stellen”.
Daarom gaan wij ook uiterst zorgvuldig te werk door met name dit aspect te laten
toetsen door een onafhankelijk psychiater en bovendien nog door een SCEN-arts,
die ook psychiater is. En als de conclusie is dat er nog behandelingen mogelijk zijn,
maar dat die niet gedaan kunnen worden omdat de wachtlijst te lang is, dan wordt
niet aan de zorgvuldigheidscriteria van de WTL voldaan en kan de euthanasie niet
plaatsvinden.
De euthanasiewet wordt niet opgerekt, wij houden ons aan de wet zoals die in 2002
is aangenomen en er is geen sprake van een hellend vlak.
Bij Expertisecentrum Euthanasie eindigt slechts 10 % van de euthanasieverzoeken
op basis van psychisch lijden uiteindelijk in euthanasie. Omdat een verzoek niet aan
de wettelijke criteria voldoet, omdat de patiӫnt zich nadat hij zich gehoord heeft
gevoeld terugtrekt, en heel soms door suїcide. Mevrouw Fenema en haar collegapsychiaters zouden mee kunnen werken aan het verkorten van de wachttijd bij EE
door zelf in gesprek te gaan met de patiӫnt en hem het gevoel te geven gehoord te
worden, (eventueel met ondersteuning van een consulent euthanasie van het
Expertisecentrum Euthanasie), door als onafhankelijk psychiater second opinions te
doen in het kader van een euthanasieverzoek, of door SCEN-psychiater te worden.
Want door nog beperkte medewerking van psychiaters in Nederland en door vaak
euthanasieverzoeken op grond van psychiatrisch lijden naar EE te verwijzen, is de
wachttijd bij EE erg lang geworden.
Sytske van der Meer,
Arts Expertisecentrum Euthanasie
A. G?bel
Huisarts, Amstelveen
Ik snap niet dat enkele reageerders het verhaal van Esther van Fenema polariserend en ongenuanceerd noemen, alleen omdat ze het met haar standpunt niet eens zijn. Haar verhaal is geen van beide, maar probeert te laten zien dat de grenzen worden opger...ekt, in die zin dat we iets wat we 20 jaar geleden niet deden nu wel doen.
En die constatering is van belang omdat ook als we alles 'zorgvuldig' en 'afgewogen' doen en geen enkele optie nog openligt, we bezig zijn met het beëindigen van een leven waarbij nooit zeker is of het nog beter had kunnen worden. De vergelijking met oncologie gaat daarom in zoverre mank dat daarbij wél vaststaat dat het nooit meer beter wordt en je dan ook precies weet wat je met euthanasie voorkomt.
Bij psychiatrische aandoeningen ligt dat aspect van de uitzichtloosheid (hoe ernstig en hevig op het moment zelf ook) anders, en daar gaat mijns inziens de discussie over. Dus hoezo is dat 'polariserend' of 'ongenuanceerd'? Heel raar om dat te zeggen.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Het klopt dat je in de psychiatrie minder zeker kunt vaststellen, dat het niet nog zou kunnen opknappen dan in de oncologie. Hoewel onverwachtse genezingen nou ook niet vaak voorkomen. Maar de wet vraagt dat ook niet. Die vraagt dat de arts samen me...t de patiënt bepaalt of er nog redelijke andere opties zijn. Als een patiënt niet meer wil wachten op een wonder dan hoeft dat niet.
J.P.L. Leijten
zelfstandig gevestigd psychiater, Amsterdam
Collega Van Fenema stelt dat het lange wachten op behandeling in de GGZ een belangrijke factor is voor het ontstaan van een vraag om euthanasie voor psychische problemen. Ik denk dat dit juist is.
De vraag naar GGZ leidde al eind negentiger jaren t...ot een overbelaste GGZ. Dat is er sinds de invoering van de marktwerking alleen maar erger op geworden. Die heeft geleid tot teloorgang van een rationele, regionale en functionele ordening van GGZ. Dat geldt vooral regels voor welke discipline welke problematiek mag behandelen. Als zelfstandig gevestigd psychiater zie ik veel patiënten die meerdere behandeltrajecten achter de rug hebben met behandelaars die eenvoudigweg niet in staat waren de betreffende problematiek effectief te behandelen. De GGZ is verworden tot een systeem waarin een groeiend aantal patiënten eindeloos wordt rondgepompt. Dat dat kan leiden tot uitzichtloosheid en de vraag naar euthanasie lijkt mij evident: niet iedereen houdt het vol om behandeling te blijven zoeken die wel voldoet.
In de 23 jaar dat ik als zodanig werkzaam ben, ben ik nooit een euthanasietraject met een patiënt in hoeven gaan. Ik schrijf dat toe aan het feit, dat ik elke patiënt, ook die met psychotische problematiek, met een op haar/hem afgestemde vorm van psychodynamische psychotherapie behandel. Maar het is niet algemeen gebruikelijk, dat psychiaters psychotherapeutisch behandelen, zeker als dat langdurig moet. Een belangrijk gevolg daarvan is, dat psychiaters niet altijd goed (meer) weten wat met psychotherapie bereikt kan worden.
Voor alle duidelijkheid: aandacht vestigen op het GGZ-systeem en het werk van psychiaters daarin, is wat anders dan stellen dat iedere patiënt altijd van euthanasie of zelfmoord afgehouden kan worden. Het zegt ook niets over de procedure bij een euthanasieverzoek.
Heel goed, dat Van Fenema dit onderwerp aan de orde stelt. De toename van euthanasie en zelfmoord vanwege uitblijven van een effectieve behandelmogelijkheid zijn het ultieme symptoom van het falen van de GGZ als systeem. Dit laatste is een complex vraagstuk en behelst veel meer dan de twee factoren die ik hier uit licht. Ik pleit voor onderzoek naar de uitkomst van behandelingen in de GGZ in relatie tot de gang die patiënten in hun leven door de GGZ maken.
J.R. Sikkema
Specialist ouderengeneeskunde, Haarlem
Dit vind ik nou bijster interessant. Wat zou het toch mooi zijn om in het Medisch contact te lezen over hoe mensen daadwerkelijk geholpen worden met psychische klachten of ziektes. Het beeld dat ik via het Medisch contact krijg de afgelopen jaren van... de psychiater komt op mij over als medicatie voorschrijven en uit barmhartigheid wellicht euthanasie. Casuïstiek zou al inspirerend zijn. Ik zou je willen uitnodigen om dat te delen, als Medisch contact daaraan meewerkt natuurlijk.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Het beeld dat psychiatrie alleen medicatie is en anders euthanasie is wel erg eenzijdig. Het merendeel van behandeling is een heel scala aan psychotherapieën, die ongeveer even goed of slecht helpen als gemiddelde interventies in andere specialismen.... Ik vind medicatie overigens ook wel daadwerkelijk helpen. Euthanasie is slecht hoogst zelden aan de orde
[Reactie gewijzigd door Oosterhoff, Menno op 16-01-2024 14:24]
M.C.I. Visser
SCEN arts, huisarts, Amsterdam
Ik snap niet dat zo’n ongenuanceerde mening van mevrouw Fenema een platform krijgt in Medisch Contact. Het doet een genuanceerdere discussie over euthanasie bij psychiatrische patiënten geen goed.
Er zijn wachtlijsten in de psychiatrie, maar dat ne...emt niet weg, dat niet elke behandeling succesvol is, zoals mevrouw Fenema suggereert. Menno Oosterhoff breekt juist een lans voor psychiatrische patiënten, waarvoor bij sommige psychiaters, waaronder mevrouw Fenema, nog weinig begrip is. Dat zijn juist de patiënten waarbij de behandeling niet succesvol was, en ze dus ‘uitbehandeld’ zijn.
Ik vind het daarom ook niet te verteren dat zij Menno Oosterhoff van ‘gelatenheid, waarmee we wanhopige jongeren uit onze handen laten glippen’ en ‘het oprekken van de euthanasiewet’ beticht!
Ja, in de oncologie zijn er minder lange wachtlijsten, en worden (bijna) alle patiënten behandeld. Maar dat is zeker ook niet altijd succesvol, en komen uitbehandelde patiënten weldegelijk in aanmerking voor euthanasie. Voor de euthanasiewet geldt bovendien dat er geen redelijke alternatieven voor behandeling meer zijn, wat ook weer genuanceerder is dan ‘uitbehandeld’. Uitbehandeld is een uitgerekt begrip, dat ook in de oncologie meer en meer ter discussie staat, de vraag is hier: wanneer wordt lijden van oncologie patiënten zinloos verlengd met oncologische interventies? .
Wanneer wordt het lijden van psychiatrie patiënten zinloos verlengd met psychiatrische interventies? Is de vraag die ook in de psychiatrie aan de orde is bij patiënten die om euthanasie vragen, en die mevrouw Fenema met haar opiniestuk laat liggen.
Chirurg oncoloog, Groningen
Het is wellicht gevaarlijk om me als chirurg in deze discussie te mengen, want we zijn soms wat kort door de bocht. Maar ik doe het toch omdat collega van Fenema nog steeds denkt dat méér zorg leidt tot mínder problemen. In de oncologie is bekend dat... preventie uiteindelijk méér effect heeft en dat zou in de psychiatrie ook wel eens zo kunnen zijn en moeten we de energie steken in het welzijn van jongeren.
M.M.A. van der Linden
Ouderenpsychiater, Utrecht
Preventie, de toverformule van het IZA. Armoede en uitsluiting zijn de voornaamste risicofactoren voor psychiatrische aandoeningen en er zijn nog veel meer positieve effecten denkbaar van de aanpak ervan. Hoewel vaak genoemd, blijkt er daarentegen ...weer geen enkel verband tussen gebruik van sociale media en mentale gezondheid van jongeren.
Dat neemt niet weg dat mensen met een psychiatrische aandoening die door de huisarts zijn verwezen. evenveel recht hebben op tijdige behandeling als iedere andere premiebetaler.
Hoezo meer zorg? De psychiatrische behandelcapaciteit voor volwassenen is juist sterk ingekrompen en was 10 jaar geleden een derde (!) groter dan nu. In dezelfde periode werd de kinder- en jeugdpsychiatrie overgeheveld naar de gemeenten. Met een potentieel dodelijke aandoening als anorexia aankloppen bij het gemeenteloket en qua financiering moeten concurreren met de groenvoorziening en het zwembad: ondenkbaar in de kinderoncologie.
Zorgverzekeraars houden door krappe omzetplafonds al sinds 2012 jaarlijks bijna 10% óver van het ggz macrobudget, ondanks groeiende wachtlijsten. Iets wat zelfs minister Schippers te dol vond: in 2017 maande ze zorgverzekeraars dat dat geld moest worden ingezet om de wachtlijsten aan te pakken. Het omgekeerde gebeurde: het bedrag werd onder staatssecretaris Blokhuis in 2019 definitief gekort op het ggz-macrobudget. Was dit in de oncologie gebeurd, het huis was te klein geweest.
Kortom, gebrekkige financiering van ggz is onrechtvaardig, leidt tot wachtlijsten, immens leed, hopeloosheid en hogere zorg- en maatschappelijke kosten . Het is goed dat daar aandacht voor wordt gevraagd.
Maar leiden ggz-wachtlijsten tot onzorgvuldige euthanasie procedures? Nee. Leidt preventie via kortere wachtlijsten tot minder toepassing van euthanasie ? Onwaarschijnlijk. Hoeven we niks meer aan de ggz wachtlijsten te doen en laten we de wachttijden oplopen totdat over 20 jaar armoedebestrijding zijn vruchten afwerpt en populistische partijen het thema 'migratie' hebben verruild voor 'inclusie'? Wat vindt u zelf?
P.J.E. van Rijn
huisarts n.p., Rheden
Sigmund Freud dacht dat door zijn revolutionaire overstap in `De andere zijde van het lustprincipe` verzoening hiervan met het realiteitsprincipe mogelijk zou moeten zijn .Maar het opheffen van seksuele taboes heeft zeker niet tot afbouw van agressi...e geleid. Het voert veeleer ,als prikkel tot ontremming, tot gewelddadigheid. Hier jegens zichzelf. Wanneer we moeten loslaten wat we lief hebben, komt er libido vrij als streven naar vermijding van onlust. Lukt dit niet ,dan blijft de dood over. Eerder een opvoedingsprobleem dus? Terecht maakt Esther van Fenema zich zorgen over het slechten van het taboe op euthanasie .Want het is wel heel makkelijk om een euthanasieloket te openen voor jongeren bij gebrek aan de juiste zorg .Het zal trouwens bij dat loket niet bij één wachtende blijven nu ouders samen met hun kind al een heel ceremonieel opbouwen om de dood te vieren! [ Zie :`Volkskrant ` , 06/01/24 : ` Jong ,vrouw en somber `] Dan kunnen jeugdpsychiaters dat beter verder overlaten aan z.g.n. levenseindebegeleiders ,die hier niet meer over hoeven na te denken. Dat zal niet de eerste keer zijn want in 1774 ,na het verschijnen van Goethe`s `Das Leiden des Jungen Werther`, trad er ook al een epidemie van doodsdrang op onder jongeren .Het doden van jongeren is trouwens af te raden, omdat zij tot hun 25e jaar nog een onvoltooid brein hebben en ten aanzien hiervan dus als wilsonbekwaam moeten worden beschouwd. [ `Zie : `Geen euthanasie bij jongeren met psychische stoornis ` , Stallen / Marlet / De Winter , Medisch Contact ` , 22/05/19]
B.M.J.W. Blaauw
S.O., Amsterdam
Menno Oosterhof is te aardig voor collega van Fenema. En mijn collega's hierboven merken dat gelukkig op. Haar blog roept de vraag op welke ervaring zij heeft wat betreft de praktische uitvoering van euthanasie in het algemeen en in het bijzonder bij... jongere mensen. Ons systeem is weliswaar niet onfeilbaar, maar stellen dat de wet opgerekt wordt is toch een suggestie dat bij patiënten op een niet protocolaire wijze euthanasie wordt uitgevoerd? Zo'n suggestie mag ik een collega kwalijk nemen, vind ik. Over hellend vlak gesproken, lezers van haar blog kunnen zomaar denken dat we dus zonder zorgvuldig te zijn mensen euthanaseren. En dat vind ik kwalijk.
F.J.S. Netters
internist-oncoloog, Zwolle
Ik ben het met bijna alles eens in dit artikel. Op één punt verschillen we echter van mening. Het lijkt er namelijk op dat van Fennema denkt dat sommige psychiaters euthanasie uitvoeren, vanwege de wanhoop die lange wachtlijsten bij hun patiënten cre...ëert. Ik denk niet dat wachtlijsten meegewogen worden in de beoordeling. Het feit dat de moeder van Milou in Op1 wel de relatie tussen de lange wachtlijsten en het uitvoeren van de euthanasie legt, wil niet zeggen dat de uitvoerende én de toetsende psychiater dat ook gedaan hebben.
Als internist-oncoloog, ervaren in euthanasie, vind ik de vergelijking met oncologische patiënten treffend. Dat euthanasie wordt overwogen voor kankerpatiënten vanwege een tekort aan oncologen - zou inderdaad ondenkbaar zijn. Deze analogie benadrukt de absurditeit van de huidige situatie in de psychiatrie, waar 'code zwart' al jarenlang een realiteit is.
Desalniettemin is het essentieel om te benadrukken dat lange wachtlijsten niet mede bepalend zijn voor het criterium uitzichtloosheid. Als SCEN arts heb ik ook niet het idee dat er om deze reden euthanasie wordt toegepast. Wellicht wel gevraagd door patiënten, maar dat is niet hetzelfde.
Voor het uitvoeren van euthanasie moet er sprake zijn van een door een arts vastgestelde medische grondslag. Dat kan ook een door een psychiater vastgestelde psychiatrische aandoening zijn. Vervolgens moet zijn vastgesteld dat behandelingen hebben gefaald of zullen gaan falen. Dit alles moet conform de richtlijnen van de beroepsvereniging van psychiaters worden bevestigd door een andere onafhankelijke psychiater. Pas dan kan er overgegaan worden tot euthanasie.
Mensen die om deze reden euthanasie vragen, zijn dus per definitie beoordeeld door minimaal twee psychiaters. Dat is al jaren zo, de euthanasiewet is niet verruimd en er is geen sprake van een juridisch hellend vlak.
In 2019 had 1% van de euthanasie uitvoeringen een psychiatrische grondslag. Drie jaar later was dat 1,3%. Zelfs als oncoloog vind ik het raar dat somatisch lijden als grond voor euthanasie 100x vaker geaccepteerd wordt dan psychiatrisch lijden. Misschien vinden anderen dat ook wel. Het feit dat dit met 0,3 % is toegenomen kan dus ook komen, omdat zowel de maatschappij als psychiaters zelf in toenemende mate accepteren dat psychiatrisch lijden ook onbehandelbaar en uitzichtloos kan zijn, los van de wachttijden.
Laten we met zijn allen voorkomen dat de zorgen van van Fennema alsnog realiteit worden. Dat risico lopen we wel als de grote problemen in de geestelijke gezondheidszorg structureel genegeerd blijven worden.
Binnen de op curatie gerichte somatische zorg zou dat (terecht) nooit geaccepteerd worden. Maar als het gaat om psychisch lijden staan we erbij en kijken we ernaar.....
Is dat niet een veel groter probleem?
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Ik zal hier nog uitgebreid op reageren. Maar alvast een eerste reactie.
Ieder is het erover eens, dat euthanasie niet de oplossing moet worden voor problemen die ontstaan door de lange wachtlijsten. Het is echter erg de vraag of daarvan sprake is. ...
Ik zie ook een andere kant, wat wel therapeutische hardnekkigheid wordt genoemd. De grote moeite die behandelaars binnen de GGZ hebben om -als een patiënt aangeeft dat het niet meer te doen is en dat hij niks meer verwacht van behandeling- de mogelijkheid onder ogen te zien, dat de patiënt misschien wel gelijk heeft. Als we het dan toch over wachtlijsten hebben. Voor het bespreken van een euthanasieverzoek zijn die onmenselijk lang. Geen oncologiepatiënt, die ondraaglijk en uitzichtloos lijdt zou drie jaar moeten wachten. Ik ben het er helemaal mee eens, dat we er alles aan moeten doen om de zorg zo goed mogelijk te laten zijn. Maar bij goede zorg hoort ook met de patiënt beoordelen of er nog redelijke behandelmogelijkheden zijn. Precies zoals de 4de zorgvuldigheidseis voorschrijft. Ik zou dat niet "onder de witte vlag (onder het mom?) van medemenselijkheid" willen noemen, maar gewoon medemenselijkheid.
Kinder-jeugdpsychiater , Rik Groenhuijzen, Almen
Geheel met Menno eens. Deze manier van polarisatie door Fenema doet de beeldvorming bij het grotere publiek geen goed. Als de wachtlijsten korter worden, en dat is een prioriteit die zij terecht noemt, zal dat waarschijnlijk niet of nauwelijks het aa...ntal vragen om euthanasie verminderen. Dat is een aanname van mij persoonlijk. In de hele geneeskunde en dus ook in de psychiatrie zijn er mensen die helaas onvoldoende baat hebben bij alles wat we kunnen bieden. Dan is psychisch lijden soms (want het gaat om hele kleine aantallen, niet in verhouding tot de extreme aantallen op de wachtlijst) uitzichtloos en moeten wij ons als behandelaar daar om bekommeren. Er wordt nu een oorzakelijke relatie gelegd tussen de grootte van de wachtlijsten en de grotere aandacht voor euthanasie. Moeten we die relatie, als deze al bestaat, gebruiken om de politiek te overtuigen? Ik vind van niet. Het lijden dat met deze wachtlijsten wordt veroorzaakt bij veel mensen met ernstige psychiatrische problematiek moet al motief genoeg zijn om hier verandering in te brengen. En dat gaat m.i. niet om weer een zak geld. Het gaat om een systeem verandering waarin het niet loont om je op de lichtere problematiek te richten als behandelaar/ behandelinstelling....
SCENarts/ uitvoerend arts bij het ExpertisecentrumEuthanasie, Munstergeleen
Ook ik ben het geheel met Menno eens en vind dat het artikel van van Fennema afbreuk doet aan de zorgvuldigheid waarmee de WTL toegepast wordt. De wet wordt niet opgerekt!Er zijn vele gesprekken nodig om over te gaan tot een euthanasie wegens ps...ychisch lijden. Alles wordt zeer zorgvuldig gewogen.
Net als een oncologische patiënt verdient ook de patiënt met psychiatrische problemen op een gegeven moment een eerlijk standpunt als er geen redelijke behandelopties meer zijn. Dan moet hij voor best supportive care terug verwezen worden naar de eigen behandelaar, bijv een fact team om de goede palliatieve zorg te krijgen. En heel soms is dat een euthanasie, net als bij de oncologische patiënt.
Het vergt moed van de behandelaar toe te geven dat er geen genezing meer mogelijk is.
De meeste keren wordt euthanasie niet verleend aan jonge mensen: dat zijn uitzonderingen.
Constance de Vries