Vraagtekens bij een olietanker

Hoogstwaarschijnlijk nemen we binnenkort afscheid van Ernst Kuipers als minister van VWS. Wat mij betreft tijd voor een terugblik op bijna twee jaar ministerschap.

Toen hij 10 januari 2022 aantrad schreef ik hem via dit medium een open brief, waarin ik enthousiast aftrapte met: ‘Wat een fantastisch nieuws, een collega op VWS die ooit heeft beloofd dat hij zal “zorgen voor zieken, gezondheid zal bevorderen en lijden verlichten”.’

Ik was benieuwd of het hem zou lukken om preventie daadwerkelijk naar een hoger plan te tillen. Vurig hoopte ik dat hij in staat zou zijn om de psychiatrie te vitaliseren, daar waar de wachtlijsten steeds langer werden en de zinloze rapporten steeds dikker.

Ook confronteerde ik hem met het feit dat veel zorgverleners en patiënten er last van hebben dat feitelijke besluitvorming in de zorg is gedelegeerd naar de (gereguleerde) markt, een paar grote zorgverzekeraars, waardoor met name voor kwetsbare patiënten­groepen code rood en soms zwart regelmatig aan de orde is. Denk aan mensen die zich suïcideren omdat de wachtlijst voor traumabehandeling ondraaglijk lang is.

Ik sprak hem aan op zijn D66-begrip ‘nieuw leiderschap’, omdat het me hoopvol stemde: als leider luisteren naar alle belangen, ze afwegen en vervolgens keuzes durven maken die misschien niet populair zijn maar wel noodzakelijk om toekomstbestendig te zijn.

Terugkijkend zegt Kuipers zelf: ‘We staan gewoon stil op de snelweg en we worden rechts ingehaald. Dan vraagt dat op een bepaald moment durf van een partij, D66, en van iemand die uit de zorg komt en de problemen kent, om het zorgveld mee te krijgen en te zeggen dat we echt een andere kant uit moeten. Ik ben blij dat ik daar een bijdrage aan heb kunnen leveren.’ En over zijn grootste wapenfeit, het Integraal Zorgakkoord (IZA): ‘We zijn met z’n allen bezig een olietanker te keren, met het IZA geven we een eerste draai aan het roer.’

Je kunt niet voorzichtig genoeg zijn met deze monsters

Toch is er kritiek op zijn inspanningen om ‘de olietanker’ te keren. Een poll onder de lezers van het blad Zorgvisie wees uit dat 85 procent Kuipers niet meer terug wil als minister.

Het is natuurlijk makkelijk om kritiek te leveren vanaf de zijlijn, want minister zijn is ‘a hell of a job’. Tegelijkertijd draag je als minister politieke verantwoordelijkheid, in dit geval voor de zorg. Teleurgestelde respondenten geven aan dat hij te weinig contact had met zorgverleners en er vooral was voor verzekeraars, ambtenaren en administratieve instituten. Daarnaast wordt zijn beleid niet als duurzaam beschouwd, mede omdat de verwachting is dat het IZA in de praktijk niet zal gaan werken.

Olietankers bestaan sinds het einde van de negentiende eeuw en vervoeren grote hoeveelheden olie. Klimaatrampen door ongelukken hebben aangetoond dat je niet voorzichtig genoeg kunt zijn met deze monsters.

Kuipers is blijkbaar dol op metaforen. Ik vraag me af hoe we verder moeten in Nederland als de zorg een levensgevaarlijke olietanker blijkt te zijn. Was het niet verstandiger geweest om die olietanker te stoppen en het systeem voorzichtig te ontmantelen? Je kunt je laten intimideren door een olietanker, maar wat mij betreft gaan we terug naar de concrete basis: vanuit vakmanschap en het solidariteitsprincipe de beste zorg vormgeven voor zoveel mogelijk patiënten.