Het gif van de afgunst

Bij de crisisdienst zie ik opvallend veel jongeren die rond 2000 zijn geboren en zich presenteren met suïcidaliteit, somberheid en angstklachten.

Rondvragen bij studerende kinderen levert eveneens sombere verhalen op. Broertjes van vrienden, club- of huisgenoten, hockeyteamgenootjes, iedereen kent wel iemand die zich heeft gesuïcideerd of niet meer wil leven. Allerlei onderzoek toont inmiddels ook aan dat deze generatie, iGen, de internetgeneratie geboren in of na 1995, het mentaal zwaar te verduren heeft.

De discussie blijft helaas vaak steken in nietszeggende polarisatie: mijn generatie die pleit voor meer weerbaarheid en minder aanstellen versus de jongeren zelf die aangeven dat ze ernstig lijden onder de prestatiedruk. De olifant in de kamer blijft te veel buiten schot. Namelijk dat we te maken hebben met de eerste generatie die is opgegroeid met een telefoon in de knuist.

Door middel van gesprekken en vooral goed luisteren probeer ik te doorgronden waar jongeren nou werkelijk onder lijden. ‘We moeten continu presteren en iedereen doet het per definitie altijd beter dan wij.’ Of: ‘Wij hebben zoveel keuzes dat je gewoon gek wordt en blokkeert omdat je niet meer weet wat je moet kiezen.’ ‘Mijn generatie heeft alle denkbare kansen gekregen, dus je mag het niet verpesten. Wat ik ook doe, ik heb altijd de angst dat ik toch faal.’ De continue vergelijking van jezelf met de ander en de buitenwereld is een opvallende rode draad in deze gesprekken.

De internetgeneratie heeft het mentaal zwaar te verduren

Van oorsprong zijn we groepsdieren en steeds bezig om onszelf te vergelijken met de ander om onze status binnen de groep op peil te houden. Eventueel positieverlies moet worden hersteld en daarbij speelt afgunst een belangrijke rol. Deze emotie zorgt ervoor dat je krijgt wat die ander heeft; ooit waarschijnlijk van belang om de groep zo fit mogelijk te houden en de kans op overleven te maximaliseren. Anno nu vooral het ideale verdienmodel voor socialemediaplatforms die feitelijk listig verpakte afgunstmachines zijn.

Als we afgunst voelen, dan wordt de dorsolaterale anterieure cingulate cortex in ons brein geactiveerd. Dit hersengebied is onderdeel van ons pijnnetwerk, dus we voelen daadwerkelijk pijn als we ongelijkheid ervaren. Het feit dat de ander iets heeft en jij niet, veroorzaakt gevoelens van minderwaardigheid en onvermogen. Het brein kan deze pijnlijke sensatie opheffen door iets te doen waarbij het belonings­systeem (ventrale striatum) actief wordt. In de praktijk betekent dat oneindig consumeren en het succes van de ander nastreven in de hoop dat het nare gevoel verdwijnt. Een onmogelijke opgave, omdat onze afgunst extra wordt gestimuleerd als je het idee hebt dat de ander niet veel van jou verschilt, zoals influencers en realitysoaps graag suggereren. Afgunst wordt ook sterker als het lijkt alsof de ander niet veel moeite heeft moeten doen voor zijn bezit, succes of geluk; typisch voor het insta-succes, waarbij bloed, zweet en tranen nagenoeg onzichtbaar zijn.

Hoe blijf je overeind als je 24/7 wordt geconfronteerd met het gif van de afgunst?

Ik vroeg een jonge studente hoe zij mentaal in conditie blijft. ‘Elke dag een dankbaarheidsoefening en jezelf positief bevestigen.’ ‘Dat klinkt erg simpel’, zei ik. ‘Ja, maar je moet het wel zélf doen, élke dag opnieuw!’