Ideologische paradox

In mijn jeugd werden we bedreigd door zure regen. Een probleem dat apocalyptisch werd gebracht, ‘we staan voor een ecologisch Hiroshima’, maar uiteindelijk relatief eenvoudig werd opgelost door een aantal duidelijke maatregelen die de uitstoot van giftige zwaveldioxiden en ammoniak beperkten.

De huidige klimaatproblematiek is complexer. Niet alleen omdat de wijd­verbreide CO2-uitstoot wereldwijd met 60 tot 80 procent omlaag moet, maar omdat er onderliggend sprake is van een niet opgelost ideologisch conflict.

Extreme weersomstandigheden in Zuid-Europa of de dramatische overstromingen zoals in Libië die het gevolg zijn van deze problematiek, domineren het nieuws en maken bang en machteloos. Emoties die zo lastig zijn dat je of actie gaat voeren door de A12 te bezetten of je kop in het zand steekt en het allemaal maar ‘hysterie’ vindt. Maar de onderliggende ideologische paradox is vooral verwarrend en die benoemen we onvoldoende.

Het hyperautonome individu van nu staat er moederziel alleen voor

Namelijk dat de roep om CO2 te reduceren haaks staat op het appel om juist meer te ‘genieten’ en dus te consumeren. Het achtuurjournaal bombardeert ons met de gevolgen van een verstoord klimaat, maar wordt onderbroken door reclames van Sunweb, TUI of easyJet waarbij we worden aangespoord om toch vooral een last­minutevakantie of stedentrip te boeken. We moeten ons als zondaren schamen over onze leefstijl, maar worden tegelijkertijd continu verleid door de slang met de appel die soms verdacht groen geverfd blijkt.

Veel religieuze stromingen maken succesvol gebruik van onze angst, schaamte en schuldgevoelens, met het hiernamaals als wortel voor de zondige neus om afhankelijkheid te creëren. Het lastige is echter dat we allemaal dondersgoed weten dat onze zonnepanelen, Tesla’s en koud douchen ons niet gaan redden van het einde der tijden. Omhoog kijken en bidden dat klimaatpausen zoals Frans Timmermans ons voor de poorten van de hel wegslepen stelt evenmin gerust.

De vraag is hoe we onszelf kunnen verlossen van dat akelige gevoel van gebrek aan controle, autonomie en handelingsperspectief. Het hyperautonome individu van nu worstelt met ideologische kortsluiting en staat er moederziel alleen voor. Ieder voor zich en geen God meer voor ons allen. Maar misschien ligt juist daar de oplossing voor ons innerlijke conflict.

We hebben geen groep, God of gebod meer om op terug te vallen en moeten tegenwoordig zelf bepalen wat goed en kwaad is. Ik ben degene die mezelf in de spiegel moet aankijken als ik veel vlieg, de A12 blokkeer of op welke manier dan ook de samenleving verrijk of juist schade toebreng.

Die individuele verantwoordelijkheid kan bevrijdend zijn. Want net als veel herhalende patronen in de natuur manifesteert ook ons gedrag zich op alle lagen van de samenleving.

De ideologische impasse maakt ons machte­loos en speelt ons uit elkaar. Ik heb goede hoop dat als we als individu het juiste proberen te doen, we weer daadkracht en vooral elkaar hervinden. Verantwoordelijkheid draag je elke dag als ouder voor je kind, als arts voor je patiënt, maar ook als bestuurder en politicus van een land. Ongeacht je rol of positie heb je elke dag opnieuw handelings­perspectief om keuzes te maken vanuit respect naar jezelf, je naaste, de samenleving en de aarde als geheel.