Overheid, pak die zorgtaak terug

Je zult als programmacommissie maar de zorgparagraaf voor de komende verkiezingen moeten schrijven! Iedereen vindt het belangrijk, maar het is zo ingewikkeld dat je niet weet waar je moet beginnen. Daarbij schreeuwen zorgverzekeraars, gezondheidseconomen en het CPB al op voorhand moord en brand bij elk vernieuwend idee, laat staan bij de gedachte aan stelselwijziging.

Je kunt natuurlijk op safe spelen en een ronkende paragraaf schrijven over ‘toegankelijke zorg voor iedereen’, ‘meer aandacht voor preventie’ en ‘meer handen aan het bed’. Maar dat is net zo laf en vermijdend als roepen dat je voor wereldvrede bent en tegen onrecht.

Ons huidige zorgstelsel dateert uit 2006. Er werd toen een stelsel ingevoerd vanuit het idee dat marktwerking tussen zorgverzekeraars zou leiden tot het beteugelen van de kosten en kwaliteitsverbetering. Het in de hand houden van de kosten is deels gelukt, maar de grens van verantwoord bezuinigen is inmiddels bereikt en de vergrijzing is nog niet op haar hoogtepunt.

Maar met name de kwaliteitsverbetering is teleurstellend gebleken. De overheid heeft destijds haar zorgtaak grotendeels afgewenteld op de markt en heeft daarmee haar expertise verwaarloosd, zoals pijnlijk duidelijk werd ten tijde van corona toen ze niet goed in staat bleek om deze rol weer terug te pakken toen het er echt op aankwam.

De beoogde marktwerking tussen zorg­verzekeraars is verworden tot gereguleerde marktwerking, waardoor inmiddels vier grote partijen de zorg regisseren en vooral zaken doen met grote zorgaanbieders. Zorgverzekeraars kunnen heel veel, maar niet beoordelen wat goede kwaliteit van zorg is. Ze kunnen ook niet bijsturen, omdat ze niet goed aansluiten bij de dagelijkse praktijk. In mijn praktijk bij de crisisdienst heb ik bijvoorbeeld te maken met patiënten die ik in de zomer al niet meer kan doorverwijzen voor de juiste vervolgzorg omdat de betreffende zorgaanbieder al ‘aan het zorgplafond zit’ dat de verzekeraar heeft vastgesteld. Een belachelijke situatie die we blijkbaar gewoon zijn gaan vinden.

Zorgverzekeraars kunnen heel veel, maar niet beoordelen wat goede kwaliteit van zorg is

Ik moest laatst een aantal jonge dokters ‘inspireren’ tot maatschappelijke betrokkenheid. Nog voordat ze klinische meters hebben gemaakt, verzucht deze nieuwe generatie al ‘het is veel te complex’, ‘waar moet je beginnen?’ en ‘er verandert toch niks’.

De kernvraag waar we als professionals en als beleidsmakers mee te maken hebben is eigenlijk eenvoudig: vinden we zorg principieel een basisvoorziening of een marktaangelegenheid?

Wat mij betreft is zorg een basisvoor­ziening waar de overheid verantwoordelijkheid voor draagt. Er zijn inmiddels ook voldoende argumenten om na zeventien jaar te concluderen dat zorg te kwetsbaar is gebleken om over te laten aan de markt met haar perverse prikkeling en de toenemende macht van private-equitypartijen.

Wat dan wel? Premie wordt naar rato van draagkracht direct afgedragen aan de overheid. Deze premie en belasting worden samengevoegd in een centrale pot. Vanuit het principe van centrale aanbesteding regelt de overheid een basispakket voor alle burgers.

Marktwerking voor zorgaanbieders blijft be­­staan om onder andere zorginnovatie te stimuleren en burgers keuzevrijheid te bieden in het kiezen van de juiste en passende zorg. Hier kunnen zorgverzekeraars vast nog prima een rol in spelen.

Is het zo simpel? Ja: in Denemarken doen ze het al jaren. Nee: het vraagt lef.