Durf de baas te zijn

De baas zijn is tegenwoordig een lastig onderwerp in onze samenleving, omdat het vaak wordt geassocieerd met allerlei negatieve mannelijke eigenschappen.

Regelmatig zie ik worstelende managers en CEO’s in mijn spreekkamer die vooral willen ‘verbinden’. Iets wat erg lastig is als je de opdracht hebt om een impopulaire reorganisatie door te voeren en pijnlijke beslissingen moet nemen.

Onlangs hield ik een voordracht voor een groep dominees over mijn laatste boek, Het verlaten individu. Ook daar bespeurde ik een bepaalde verlegenheid om richting en sturing te durven geven in hun kerk­gemeenschap. Ze probeerden zich vooral aan te passen, stelden zich primair dienstbaar op, lieten zich leiden door wat de mensen ‘willen’, en worstelden tegelijkertijd met leegloop.

Iets vergelijkbaars maakte ik mee bij een maatschap in een ziekenhuis die ik coachte, waarin niemand de baas bleek te zijn, zodat iedereen de baas was en bepaalde cruciale ontwikkelingen stagneerden omdat er geen knopen werden doorgehakt.

We hebben de baleinen uit de samenleving getrokken en worstelen als losgezongen deeltjes met chaos en onzekerheid, waardoor we misschien wel meer dan ooit de behoefte hebben aan duidelijke hiërarchische structuren.

Ik vraag me regelmatig af of het ontbreken daarvan samenhangt met de extreme toename van bedreigingen. Tijdens de laatste uitreiking van de Pim Fortuynprijs werden locatie en deelnemers hermetisch bewaakt ‘vanwege dreiging’. Politici overwegen de handdoek in de ring te gooien omdat ze dusdanig bedreigd worden dat ze hun vak niet meer normaal kunnen uitoefenen. Je vraagt je af of we langzaamaan niet in een situatie belanden waarbij de ene helft van Nederland beschermd moet worden tegen de andere helft.

Zonder duidelijke en functionele hiërarchie bestaat het risico op wanorde

Als het gevaarlijk wordt richten we onze ogen altijd op de natuurlijke leiders van de tribe. Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp deed zo’n wanhopige poging door een brief aan Twitterbaas Elon Musk te sturen, waarin ze hem smeekte om de twittertrollen aan te pakken. Ik denk niet dat zo’n interventie gaat helpen, omdat Musk nou eenmaal geen hiërarchische positie voor ons inneemt.

De echte baas van Nederland is natuurlijk premier Mark Rutte. In een fascinerend filmfragment vraagt Tim Hofman hem of hij zichzelf als de machtigste man van Nederland ziet. Rutte ontkent direct en ontwijkt de vraag behendig door te antwoorden ‘dat het mooie van Nederland is dat de macht juist over iedereen verdeeld is’. Net als minister Wiersma stelt ook hij zich onderdanig en devoot op als hij ongevraagd meedeelt dat hij ‘gewoon zijn best doet’ en ‘net als iedereen ook fouten maakt’.

Zonder duidelijke en functionele hiërarchie bestaat het risico op wanorde, waarbij het recht van de sterkste vroeg of laat domineert. Het is belangrijk om je bewust te zijn van je plek en positie om de daarbij horende verantwoordelijkheid zo goed mogelijk te kunnen dragen.

Of je nou dokter, dominee of directeur bent, ik denk dat deze strofe uit de eed van Hippocrates voor iedereen geldt: ‘De achting van alle mensen voor mijn levenswijze en beroepsuitoefening moge voor altijd mijn deel zijn, indien ik deze eed nakom en niet verbreek. Bij over­treding en meineed echter moge het tegendeel mij overkomen.’

Ik denk dat achting een heilzaam medicijn kan zijn tegen dreiging. Maar dan moeten we wel eerst de baas durven zijn en onze verantwoordelijkheid dragen.