Wees weerbaar

De beroemde zoöloog Desmond Morris omschreef de mens als een agressieve, seksbeluste naakte aap. Een schril contrast met het beeld dat we graag willen hebben over onszelf.

Bijna elke maand verschijnt er weer een nieuw rapport over grensoverschrijdend gedrag en elke keer opnieuw zijn we verbaasd en verontwaardigd.

Afgelopen najaar publiceerde Medisch Contact de resultaten van een uitgebreide enquête over grensoverschrijdend gedrag onder artsen en geneeskundestudenten. Meer dan de helft van de artsen en ­geneeskundestudenten bleek hier op enig moment last van te hebben gehad. Ook voor mij herkenbaar: tijdens mijn coschap was een oudere gynaecoloog om de verkeerde redenen in mij geïnteresseerd. Hij vroeg me om samen een artikel te schrijven, terwijl hij me indringend aankeek en zijn hand te lang op mijn schouder liet rusten. Het artikel was ­uiteraard een smoes, maar weigeren was spannend, omdat ik voor mijn beoordeling van hem afhankelijk was.

Niet alleen in de geneeskunde, ook in de cultuursector en in omroepland worden grenzen overschreden. Het recente NPO-rapport ‘Niets gezien, niets gehoord, niets gedaan. De zoekgemaakte verantwoordelijkheid’ toont aan dat drie op de vier respondenten last heeft gehad van grensoverschrijdend gedrag zoals roddelen, belachelijk maken, het schenden van vertrouwelijkheid, verbaal geweld, verbale intimidatie van vrouwelijke collega’s en discriminatie op basis van geslacht, leeftijd, etniciteit of huidskleur. De voorbeelden die worden geciteerd variëren van ‘schreeuwen alsof de oorlog was uitgebroken’, ‘collega’s in hun gezicht spugen’ en genegeerd worden, tot de vraag ‘wil je mijn wortel zien?’.

Toen ik laatst een collega-psychiater sprak over dit rapport, haalde hij zijn schouders op en concludeerde droogjes: er is niks mis met de NPO, er is gewoon iets mis met mensen. Deze stelling is niet populair, maar ik denk dat er wel een kern van waarheid in zit.

Weerbaarheid is meer helpend en beschermend dan de slachtofferrol, die slechts tijdelijk steun oplevert

Bij elk nieuw rapport zijn we geschokt, wordt meer onderzoek beloofd, maatregelen afgekondigd en als het even kan een extra meldpunt geopend. Voor een vals gevoel van controle verdelen we de wereld graag in anonieme slachtoffers en een paar, liefst bekende, daders, die met pek en veren het dorp worden uitgejaagd.

De vraag is of dat recht doet aan de ­realiteit, waarin de meeste mensen heus wel deugen, maar sterk beïnvloed kunnen worden door omstandigheden waardoor grenzen gaan schuiven. Uiteraard ­afkeurenswaardig, maar inherent aan onze menselijke natuur. De suggestie die wordt gewekt, namelijk dat de grotemensen­wereld een veilige plek is en dat alle misstanden op een dag zijn overwonnen, is een naïeve illusie die juist tot meer slachtoffers leidt. Naast het hard aanpakken van concreet aantoonbaar en strafbaar gedrag is het ook wezenlijk om te zorgen dat mensen weerbaar zijn. Weerbaarheid wordt gedefinieerd als de cognitieve, emotionele en sociale vaardigheden om negatieve gevolgen van tegenslagen en ondermijnende invloeden op je welzijn te beperken. Meer helpend en ­beschermend dan de slachtofferrol die vaak slechts tijdelijk liefde, steun en zorg oplevert.

Ik las afgelopen week het verhaal van een veroordeelde plastisch chirurg die tijdens een videoconsult zijn geslachtsdeel aan een argeloze patiënte toonde. Ze hing in eerste instantie direct op, maar belde vervolgens terug om zijn ‘wortel’ als bewijsmateriaal op camera vast te leggen.

Die alertheid en weerbaarheid kunnen we goed gebruiken om onszelf en elkaar te beschermen tegen de échte slechteriken.