Excuses

Tijdens het jaarlijkse psychiatriecongres afgelopen maand betuigde de beroepsvereniging voor psychiaters spijt aan de lhbti’ers omdat hun identiteit in het verleden als ziekte werd beschouwd.

Natuurlijk vind ook ík het vreselijk om terugkijkend te zien hoeveel leed obsolete opvattingen en interventies van mijn ­collega’s hebben berokkend. Het is afschuwelijk als je gecastreerd wordt omdat je seksuele geaardheid als ‘ziek’ wordt beschouwd. In de Volkskrant zegt Gemma Blok, hoog­leraar geschiedenis van mentale gezondheid en cultuur, dat castratie officieel altijd vrijwillig was, maar dat je je natuurlijk kunt afvragen hoe vrijwillig het was als de maatschappij je afwijst. In datzelfde artikel ziet het 73-jarige slachtoffer Henk Brouwer de excuses vooral als een nieuw begin. ‘Het is gezegd, nu moet het nog binnenkomen. Ik hoop dat ik over een tijdje zal kunnen zeggen: ik ben goed zoals ik ben.’

Zijn uitspraak trof me omdat het de vinger op een gevoelige plek legt: wie bepaalt of iemand goed is zoals hij is? Er is geen ander vak dan de psychiatrie waarbij medisch denken en handelen zo verweven zijn met de vigerende cultuuropvattingen. Een spannende dans tussen cultuur als uitlokkende factor voor mentaal lijden en de professionele standaard, waarbij de uitdaging is om je niet te verliezen in de waan van de dag.

Excuses bied je aan om te erkennen dat je iets niet goed hebt gedaan en omdat je daar berouw over voelt. De principiële vraag is of je deze verantwoordelijkheid van iemand kunt overnemen door namens hem excuses aan te bieden.

Excuses lijken tegenwoordig ook een soort moderne aflaten, waarmee je kunt demonstreren dat je deugt en jezelf van een plekje in de morele hemel kunt vergewissen. Toch iets anders dan het erkennen van misstanden van toen.

Daarnaast kun je je afvragen of (medische) wetenschap niet per definitie feilbaar is omdat voortschrijdend inzicht het ver­­leden veroordeelt, simpelweg omdat je nu meer kennis hebt vergaard.

Kijk dagelijks in de spiegel zodat de tijdgeest onze blik niet vertroebelt

Maar veel belangrijker is het gegeven dat we onze blik steeds op het verleden richten door het moreel de maat nemen. Riskant, omdat het risico bestaat dat we blind worden voor de waan van nu, waardoor de kans groot is dat we over vijftig jaar opnieuw excuses moeten aanbieden. Bijvoorbeeld aan de ouders van omgekomen jongeren met ernstig trauma door de wachtlijstproblematiek.

De opdracht voor ons, psychiaters, is om mensen te helpen zich zo goed mogelijk te verhouden tot de realiteit. Het zou wel een gotspe zijn als we zelf ten prooi vallen aan afweermechanismen omdat we de realiteit te lastig vinden om te verdragen en de huidige misstanden projecteren op het verleden. Want hoe gaan wij om met het feit dat de politiek beweert dat te veel jongeren psychische hulp krijgen? Hoe stellen wij ons nu op in een samen­leving die psychiatrische patiënten afwijst door jarenlang de basiszorg te verwaar­lozen?

De beroemde oud-hoogleraar psychiatrie Piet Kuiper, die zelf homoseksuele gevoelens had, diagnosticeerde zijn homoseksuele patiënten als ‘pervers’, en verwees ze door naar de kliniek voor behandeling. Aan ons de morele plicht om dagelijks in de spiegel te kijken zodat de tijdgeest onze blik niet vertroebelt en we kunnen opstaan voor de patiënten van nu.