Blogs & columns
Veldwerk

Psychiatrie voor het oprapen

14 reacties

Als psychiaters onder elkaar verzuchten we regelmatig: ‘Het lijkt wel alsof de ene helft van Nederland ADHD heeft en de andere helft autisme.’ Ook de diagnose trauma is bezig met een razendsnelle opmars, niet in de laatste plaats door de boekjes van de populaire Hongaars-Canadese huisarts Gabor Mate.

In debat gaan over dit precaire onderwerp is haast onmogelijk; je begeeft je in een emotioneel mijnenveld. Het gevolg: we zijn elkaar toenemend psychiatrisch aan het labelen zonder oog voor de nadelen en eventuele risico’s.

Voor veel mensen is een psychiatrische diagnose synoniem met gezien en gehoord worden. Of eindelijk een verklaring krijgen waarom het leven vaak zo tegenzit.

Je kunt geen damesblad openslaan of er staat een zelftest in. Maar ook op de website van een van de grootste ggz-­instellingen van Nederland, PsyQ, kun je via een zelftest van vier (!) vragen ontdekken of er iets mis is met je. Bijvoorbeeld als je ADHD-klachten vermoedt: voel je je onrustig, heb je de neiging eerst te doen en dan pas na te denken en heb je concentratieproblemen? Als je op alle vragen structureel ja antwoordt, krijg je het advies om contact op te nemen met de huisarts, zodat hij je kan doorverwijzen naar: PsyQ.

Dezelfde methode wordt toegepast om mensen te stimuleren autisme bij zichzelf te herkennen. Een paar eenvoudige vragen waar de gemiddelde Nederlander al snel ‘ja’ op antwoordt. Ik in elk geval wel want: ik houd van voorspelbaarheid, heb soms moeite met sociale contacten en heb een interesse waar ik ‘bovengemiddeld’ veel tijd aan besteed, namelijk vioolspelen.

Helaas leert de ervaring dat als je eenmaal bij de ggz binnenloopt, de kans bijna honderd procent is dat je mét diagnose weer naar buiten komt. Kortom, een dubieus verdienmodel, waar vooral ernstig psychiatrische patiënten de dupe van worden, omdat er maar één zak geld is en behandelaren zich niet kunnen vermenigvuldigen. Daarnaast is het idioot om de toch al overbelaste huisarts op deze manier in te zetten voor het ronselen van klandizie.

De kans is bijna honderd procent dat je mét diagnose weer naar buiten komt

Kwistig strooien met de diagnose ‘trauma’ – iets anders dan het klassieke PTSS – is eveneens problematisch. Deze term is weinig specifiek, vaak onderliggend aan psychiatrisch lijden of maakt kwetsbaar voor aandoeningen zoals depressie of borderlinepersoonlijkheidsstoornis. Je kunt je ook afvragen of we niet allemaal ‘trauma’ hebben meegemaakt, omdat ‘trauma’ nou eenmaal bij het leven hoort. Voor je het weet val je in handen van een van de zelfbenoemde traumacoaches die het mentaal kwakzalven niet schuwen met alle gevaren van dien, zoals delay in diagnostiek.

Al deze grofmazige containerbegrippen vormen voor sommigen een noodzakelijk houvast in tijden van grote maatschappelijke druk, maar kunnen zelfinzicht ook juist in de weg staan.

Collega Bram de Ridder schreef in De jonge psychiater terecht dat we te makkelijk gebruikmaken van ‘weettaal’ en cirkelredeneringen. ‘Ik kan er niet tegen dat je onze afspraak afzegt, dat komt door mijn autisme.’ Of: ‘Ik ben te laat door mijn ADHD.’ Je gedrag verklaren door je ‘diagnose’ in plaats van gewoon verantwoordelijkheid te nemen.

Psychiatrie is een serieus vak dat niet misbruikt mag worden als verdienmodel of modern vijgenblad, daar is werkelijk niemand bij gebaat. 

Meer van Esther van Fenema:

Veldwerk
  • Esther van Fenema

    Esther van Fenema is psychiater met een eigen praktijk. Ze is gepromoveerd op de toepassing van richtlijnen in de ggz. Verder werkt ze bij de crisisdienst, is ze auteur, professioneel violiste en opiniemaker voor onder andere Trouw en de EO.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • J.B.E. Hulshof

    GGZ-arts, Wolfheze

    Ik sta verbaasd over sommige van onderstaande reacties. Eigenlijk zijn het geen reacties op datgene wat collega Fennema stelt en waar ze zich terecht zorgen om maakt, maar zijn het persoonlijke visies van de respondenten op soms heel andere zaken; vi...sies die op zichzelf staan.

    Bij het personeelsgebrek en de enorme wachttijden binnen de GGZ is het van belang om heel kritisch te kijken in hoeverre klachten en problemen zwaar genoeg zijn om (het starten van) een traject met uitgebreide diagnostiek en behandeling binnen de GGZ te billijken. De grote budgetkortingen binnen de GGZ zijn een langer bestaand probleem op zich, maar daar lijkt op korte termijn niet veel aan te doen, bij ontbreken van politieke wil om meer geld beschikbaar te stellen. Voor nu moeten we roeien met de riemen die we hebben.

    Niet voor niets staat bij bijna elke classificatie in de DSM-5 en voorgaande versies als een van de criteria voor het vaststellen van een stoornis vermeld dat de stoornis moet leiden tot een ernstige beperking van functioneren op een aantal levensgebieden. Voorbeeld: een depressie is toch wat anders en aanzienlijk meer dan een beetje constant depri of zwaar op de hand zijn of een gebrek aan energie hebben. Als je de drempel naar de GGZ verlaagt (en dat gebeurt door b.v. de zelftesten van PsyQ en de door collega Fennema genoemde damesbladen), dan worden de wachtlijsten nog langer. Weliswaar worden heden ten dage veel huisartspraktijken gesteund door een POH-GGZ, waarvan je zou kunnen verwachten dat die de "te lichte" gevallen er uit haalt en voorkomt dat de betreffende patiënt ten onrechte in de GGZ terecht komt, maar dat werkt ook niet 100% betrouwbaar; bij twijfel zal een POH toch eerder wel dan niet de patiënt verder toeleiden naar de GGZ, om een fout van de eerste orde (= een ziek iemand gezond verklaren) te voorkomen. Het begint met de perceptie van de mensen over zichzelf al dan niet ziek vinden en hoe daarin gestuurd wordt door drempelverlagende instituten zoals bovenstaand genoemd.

    • M.M.A. van der Linden

      Ouderenpsychiater, Utrecht

      Een zelftest in een damesblad biedt niet onbeperkt toegang tot de psychiatrie, en de veelgenoemde TikTok ook niet. Er zit een huisarts tussen, een POH-GGZ en vaak ook nog de basis-ggz. De kern van de misvatting is: er IS geen grote toestroom naar ...de psychiatrie. Sterker: die is sterk afgenomen, volgens de Algemene Rekenkamer de afgelopen 10 jaar met bijna een kwart, 150.000 volwassenen. De POH GGZ háált dus de lichte patiënten er uit, en goed ook. Er is dan ook geen personeelstekort, het aantal ggz professionals is toegenomen sinds 2014, toen VWS nog over een teveel aan ggz personeel klaagde. Er is hooguit een relatief tekort aan behandelaren, vooral op plekken waar bedrijfsvoering voor gaat op kwaliteit van zorg.
      Want als personeelstekort de bottleneck is, waarom überhaupt nog omzetplafonds? Waarom mogen zorgaanbieders vaak vanaf mei of juni van sommige zorgverzekeraars geen patiënten meer aannemen? Psychiatrie is geen seizoenswerk.

      Ik zou niet weten waarom we zouden moeten accepteren dat de zorg aan onze patiënten structureel wordt ondergefinancierd, terwijl er structurele overschrijdingen zijn van het budget van de ziekenhuiszorg.

      Kan er binnen de specialistische ggz veel verbeterd worden? Natuurlijk, altijd, dat houdt nooit op. Het één hoeft het ander niet uit te sluiten, integendeel: eerlijke financiering en vernieuwing kunnen hand in hand gaan. We weten inmiddels dat langdurige, laagfrequente psychiatrische begeleiding van EPA patiënten én betere zorg én lagere kosten oplevert. Onder de huidig gebrekkige financiering worden ze als bedrijfsrisico aangemerkt en telkens weer uit de behandeling gegooid of niet toegelaten.

    • H.C. van Gorsel

      Arts en ervaringsdeskundige , Amsterdam

      De wachtlijsten zullen niet opgelost worden met alleen meer geld. Het gaat er om dat het aanbod niet aansluit bij hoe patiënten in elkaar zitten. Die passen nl. voor een groot deel niet keurig in één DSM diagnose. Maar nu moeten ze per deel-diagnose ...naar een andere afdeling met een veelvoud aan behandelaren die na elkaar of langs elkaar heen werken. Weinig efficiënt en effectief.

      Bovendien werken de wachtlijsten op zich al tot verergeren van problemen. Bij GGZ Noord Holland Noord zijn ze een aantal jaar geleden al begonnen met intake binnen 2 weken van aanmelding. Blijkt dat ca. 1/3 van de aanmeldingen beter af is met andere hulpverlening dan gespecialiseerde GGZ (bv hulp bij financiële problemen, huisvesting, werkloosheid etc.). Maar als alle hulp vele maanden uitblijft, verergert de situatie en worden mensen echt depressief, angstig, verslaafd etc.. Er is wel degelijk winst te behalen met een andere werkwijze ook zonder extra geld.

      Allen blijven psychiaters maar verzuchten dat het aan al die mensen die vinden dat ze ergens last van hebben ligt. Het zou schelen om in plaats van er over te klagen je af te vragen hoe het komt.

      • M.M.A. van der Linden

        Ouderenpsychiater, Utrecht

        Ik ben het helemaal met je eens dat enkelvoudige zorgpaden inefficiënte zorg opleveren. Een groot deel van de patiënten heeft meerdere psychiatrische problemen tegelijk (verslaving én psychose, depressie én trauma én de sporen daarvan in de persoonli...jkheid).

        Je doelt bij de intake bij GGZ NHN op de HOI, de HerstelOndersteunende intake waarbij de claim inderdaad was dat eenderde geen psychiatrische behandeling nodig zou hebben. Ik was verrast en heb via verschillende wegen geprobeerd die resultaten te achterhalen maar nooit respons gekregen en ook nooit iets in de wetenschappelijke literatuur kunnen vinden.
        Als jij die wel hebt, hou ik me aanbevolen!

        \

  • H.C. van Gorsel

    Arts en ervaringsdeskundige, Amsterdam

    Ik had van een arts, en in het bijzonder een psychiater, verwacht dat zij het verschil zou weten tussen iets wat we allemaal wel eens hebben en bij het leven hoort, of een psychiatrische stoornis. Of van de oorzaken van psychiatrische ziekten, zoals ...trauma. Daar blijkt in deze column bijzonder weinig van. Beangstigend om zo iemand op patiënten met een reëel probleem los te laten.

  • V. Kyriskozoglou

    Senior co assistent

    What you conveniently leave out is the 4+ months that an adult needs to wait for an “intake” appointment with a psychologist/ psychiatrist after getting a referral from their huisarts for a ADHD assessment. That is not the end of it however. Betwee...n the intake and the assessment, there’s also a waiting time of a couple of months. And then you finally get to the assessment, which is more extensive than descriptions like yours would lead one to believe and it includes interviews with the patient and their parents -separately- covering not only the present but also their early childhood. Some don’t get the diagnosis after this procedure. Even if they do, there’s again a waiting time before they can consult a psychiatrist to discuss management options. A similar trajectory is followed for ASD.
    Opinions like yours paint a distorted picture of reality and only serve to harm the very patients you are supposed to be helping as a psychiatrist. It’s very discouraging to see, especially in a time when diagnoses of mental and developmental disorders are still met with disbelief and doubt by many health care professionals.

    • psychiater, Heerenveen

      Wachten op onderzoek is natuurlijk vervelend.
      Waar het echter wat mij betreft in dit geval om gaat is dat al dat uitvoerige onderzoek wat je beschrijft in feite weinig toevoegt. Het is een hele omslachtige manier om te constateren dat je bent zoals ...je bent en dat je daar mee om moet zien te gaan. Of je het nou wel of niet ad(h)d noemt is niet relevant. Die diagnose verklaart niets! Zij beschrijft op z'n best vrij nauwkeurig wat je al weet en via vragenlijsten en interviews zelf hebt ingebracht. Dat dan 'de puzzelstukjes op hun plek vallen', zoals opgeluchte patiënten nogal eens verwoorden, is niet meer dan logisch: het is de puzzel die je zojuist zelf hebt gelegd.
      En die 'diagnose' voegt evenmin iets toe aan de behandeling, als die geïndiceerd mocht zijn; dat blijft een individuele zoektocht naar de beste manier om om te gaan met je lastigheden. En of amfetamines (nog los van de vraag hoe wenselijk die zijn) de symptomen beter verminderen als de diagnose wel gesteld is dan wanneer die (net) niet is gesteld, is ook maar zeer de vraag.
      Ik denk dat we onze schaarse ggz-tijd beter kunnen besteden.
      H. van der Pol

      • M.M.A. van der Linden

        Ouderenpsychiater, Utrecht

        Als u niets ziet in diagnostiek en ook geen heil verwacht van behandeling, wat zoekt u dan nog in de geneeskunde, vraag ik me af.

      • H.C. van Gorsel

        Arts en ervaringsdeskundige, Amsterdam

        Mee eens dat het zou moeten gaan om het probleem waar iemand mee komt, niet het plakken van een label. Helaas is de GGZ nu zo opgezet met poli's per diagnose en zonder diagnose geen behandeling of vergoeding. Geen diagnose = geen probleem, blijkbaar.... Werken zoals wenselijk zou zijn vergt een ingrijpende stelselwijziging. Daar wachten patiënten al heel lang op, maar er gebeurt bijzonder weinig.

  • V. Blum

    sportarts n.p, Haarlem

    Autistisch spectrum komt naar mijn overtuiging veel meer voor dan die paar procent waar deskundigen nu van spreken. Het is een uiting van moeite hebben de talrijke prikkels te verwerken waar je in het moderne leven mee te maken hebt.... Ons brein is ...niet sterk geëvolueerd sinds de tijd van de jager-verzamelaars. De schatting is dat we per dag duizend maal zo veel "prikkels" aangeboden krijgen als de jager-verzamelaar. Autisme is een manier van omgaan met dit gegeven. Naar gelang de intellectuele mogelijkheden zijn we dan een klassieke autist of een Asperger...

    De psychiatrie houdt zich bezig met afwijkingen die staan op een glijdende schaal. Er zijn veel mensen met problemen in het psychisch functioneren die niet bij de psychiater belanden. Die keus wordt onder andere bepaald door het verwachte resultaat en de capaciteit van het behandel netwerk. De GGZ heeft te weinig capaciteit, zoals we weten. Als je erin belandt wordt je meestal gedempt met medicatie. Geen aantrekkelijk vooruitzicht.

    [Reactie gewijzigd door Blum, Viktor op 20-05-2023 05:43]

  • W.M.F. Kooijman

    psychiater kind en jeugd, Haarlem

    Pijn in mijn buik krijg ik bij het lezen van deze column/blog, wat is in hemelsnaam het nut hiervan? 'Als psychiaters verzuchten we vaak onder elkaar'...als je al de behoefte hebt om te schrijven, houd het dan graag bij je zelf.
    En dat na het jaarl...ijkse NVvP congres eind maart, waarin zoveel aandacht is geweest voor zelfreflectie en de zoektocht naar wat veranderd kan worden en wat nodig is om passende hulp te bieden, onze rol vanuit de psychiatrie daarin. Voor het maatschappelijke debat waarin we elkaar proberen te vinden in de samenwerking tussen GGZ, het sociale domein, onderwijs en maatschappij. Het debat is er wel degelijk. Daarin past geen polarisatie, noch populisme.

  • M.M.A. van der Linden

    Ouderenpsychiater, Utrecht

    Je bent een uitstekende columnist. Het plezier in het schrijven spat ervan af en dat heeft, in ieder geval op mij, een meeslepend effect. Je beschouwt jezelf als "opiniemaker". Maar je bent óók dokter, of eigenlijk: allereerst dokter, want dat bindt ...je aan beroepscodes. Er is, voor zover ik weet, geen gilde van opiniemakers dat plechtig de eed aflegt om persoonlijke meningen zo flamboyant, smeuïg en ontwrichtend als mogelijk te publiceren.

    Onze medische beroepscode eist daarentegen van ons dat publiek geuite meningen feitelijk en controleerbaar zijn. Feit is dat het aandeel volwassenen dat behandeld en dus gediagnosticeerd wordt in de basis- en specialistische ggz sterk gedaald is de afgelopen 10 jaar, in de sggz (psychiatrie) met bijna 25%, naar minder dan 1 op de 6 volwassenen die volgens Trimbos voldoen aan de criteria van een psychiatrische aandoening. Feit is dat er nog altijd sprake is van onderdiagnostiek van ADHD, autisme en PTSS bij volwassenen. Het gegeven dat 1 op de 7 vrouwen en 1 op de 25 mannen een verkrachting doormaakte, illustreert dat laatste.

    Mag een dokter óók een mening hebben? Natuurlijk. Tenzij het patiënten schaadt. Dat is nu het geval.
    Want je weet best dat niemand een "ggz instelling binnenloopt". Er is een verwijsbrief van de huisarts nodig. Er staan 84.000 mensen op de wachtlijst. Huisartsen denken wel 10x na voor ze iemand verwijzen, gezien de moeite die het kost om een plekje te bemachtigen door alle exclusiecriteria heen, om na een paar maanden te horen dat "het omzetplafond" van de instelling bereikt is en ze weer van voren af aan kunnen beginnen. "Verdienmodel? " Ja, voor zorgverzekeraars! Zij houden jaarlijks 10% óver van het voor de ggz gereserveerde macrobudget. Met die 300 miljoen kan de wachtlijst grotendeels worden opgelost. Verzekeraars gebruiken dat geld echter om de premies te verlagen en hun concurrentiepositie te versterken, over de rug van onze patiënten. De belangrijkste vraag is nu: zie je nog wel eens een patiënt, sla je af en toe een krant open, kijk je wel eens uit het raam? Er gaan mensen dood aan anorexia of suïcide terwijl ze wachten op behandeling. Je titel "Psychiatrie voor het oprapen" is een klap in het gezicht van de wachtenden, hun naasten en hun huisartsen.

    "Emotioneel"? De feiten spreken voor zich.

    Manon Kleijweg-Van der Linden

    [Reactie gewijzigd door Linden, Manon van der op 18-05-2023 12:08]

  • psychiater, Heerenveen

    Is het een cirkelredenering als je zegt 'ik ben te laat door mijn adhd'?
    Het lijkt mij meer een vorm van reïficatie: van een beschrijving een echt ding maken.
    Hoeveel vakgenoten trappen niet ook in die valkuil: je bent druk omdat je adhd hebt. Nee..., je bent druk en dat noemen we adhd. Idem voor depressie, idem (vaak) voor autisme. De beschrijving wordt de verklaring. Er is door de 'diagnose' geen nieuwe informatie toegevoegd.
    Onze diagnostische categorieën zeggen heel weinig over oorzaken en ook heel weinig over behandeling. Dat uitzoeken is en blijft individueel maatwerk.
    Voor de psychiatrie lijkt mij te gelden dat we ons met klachten bezig gaan houden als die erg ontregelend zijn, los van het te plakken etiket.
    H. van der Pol

    • H.C. van Gorsel

      Arts en ervaringsdeskundige

      Mee eens. En bovendien betekent moeite hebben met bepaalde dingen zoals op tijd komen nog niet dat je er niet verantwoordelijk voor bent. Het kan een verklaring zijn, voor iemand die zijn/haar stinkende best doet maar het niet altijd lukt, maar het m...oet geen makkelijk excuus worden.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.