In de separeer of op een feestje

Toen ik op een warme dag in het park van het ggz-terrein een broodje zat te eten, kwam er een man aanlopen die al van verre naar me riep: ‘U heeft mij in de separeercel van de gevangenis bezocht.’

Hij was haveloos gekleed. Hij droeg een jas die wijd om hem heen hing en die je op zo’n warme dag helemaal niet bij je hoefde te hebben, behalve als het was om spullen in mee te nemen, of als je geen plek had om hem achter te laten.

Of natuurlijk als je, zoals veel psychotische mensen, niet goed voelt wanneer het tijd is om je te verkleden (een functie die in de evolutie ongetwijfeld pas heel laat is ontstaan en lang nadat we de eerste berenvellen omsloegen). Dat hij aan psychoses leed, was heel waarschijnlijk, als ik hem in de separeer van de gevangenis had moeten bezoeken.

Een collega uit de ggz die ik later vertelde over de ontmoeting in de lunchpauze, was heel verbaasd dat de man zo zonder enige gêne had geroepen dat hij in de gevangenis had gezeten. Maar waarom zou hij ook gêne voelen? Gêne veronderstelt het zich kunnen indenken hoe anderen jou ervaren, een vermogen dat bij mensen met psychotische stoornissen (en niet alleen bij hen) nogal eens ontbreekt.

Schuldbesef is nog zeldzamer, niet alleen omdat je daarvoor moet kunnen nadenken over de impact van wat je hebt misdaan maar in de eerste plaats omdat je moet beseffen dat je iets hebt misdaan. Wie vastzit waant zich vaak onschuldig.

Wat mij verbaasde, en eigenlijk helemaal niet had hoeven verbazen, was dat de man die ik me inmiddels weer herinnerde, me zonder enige rancune of boosheid benaderde. Natuurlijk, ik had hem niet gevangengezet en ook de plaatsing in de separeer was in de gevangenis nooit een opdracht van een psychiater, maar altijd van de directeur, maar dat zijn nuances die de meeste gedetineerden niet maken. De toon waarop hij riep: ‘u heeft mij in de separeercel van de gevangenis bezocht’, was echter enthousiast. Hij riep alsof we elkaar op vakantie waren tegengekomen, of op een feestje.

En misschien was de separeer in de gevangenis voor hem ook gewoon een van die plekken waar je tijdelijk even bent. Soms zit je in de gevangenis, soms zit je in de kliniek en soms ben je gewoon vrij, zoals nu. Hij was op het terrein omdat hij een vriendin had bezocht die was opgenomen. Hij had onderweg wat boodschappen gedaan en liet zien wat hij in een plastic zak bij zich had: een blikje cola, een pakje shag en een doosje pijnstillers.

In de gevangenis had hij antipsychotica gekregen, zei hij. Maar die had hij niet meer nodig.

Hallucinerend en druk in zichzelf pratend, liep hij verder.