Aan de grenzen van het stemrecht

Toen mijn hoogbejaarde oudtante mij jaren geleden vroeg waar ze op moest stemmen, had ik gewaarschuwd moeten zijn.
Onze politieke voorkeur verschilde wezenlijk van elkaar. Nu vroeg ze niet alleen mijn advies, maar nam het ook nog aan. Was ze groener geworden, tot inzicht gekomen? En wilde ze weten welke van de vele partijen voor wie klimaat en milieu een belangrijk item waren, de beste keus zou zijn?

Mijn vergissing was dat ik haar vraag alleen op inhoud beoordeelde, terwijl het bijzondere niet was dat ze iets anders wilde kiezen, maar dat ze zelf niet meer kon kiezen. Langzaamaan werd het duidelijk dat ze ook andere keuzes niet meer kon maken, niet meer voor zichzelf kon zorgen, dingen vergat. En deze verkiezingsperiode kwam opnieuw de opmerking dat ze niet wist waarop ze moest stemmen.

Wat gebeurt er met al die stemmen van dementerenden, al dan niet in een verpleeghuis? Een deel van die stemmen zal door gemachtigde familieleden worden uitgebracht, waarbij sommigen in de geest van hun familielid zullen stemmen en anderen gewoon hun eigen keus zullen maken. Met alle statistieken en analyses die in verkiezingstijd over ons worden uitgestort, is het bijzonder dat we hier niets over horen.

Een deel van de dementerenden zal onbedoeld een ongeldige stem uitbrengen.

Ik ken uit eerste hand het verhaal van een bejaarde vrouw die altijd ‘rood’ stemde en na het uitbrengen van haar stem trots vertelde dat ze nu alle vakjes had roodgekleurd.

Het grootste deel van de stemmen van dementerenden zal echter verloren gaan, wat inherent is aan de ziekte, maar ook betekent dat deze groep zich op geen enkele manier kan laten horen.

Bij sommige groepen die moeite hebben met stemmen, vanwege lichamelijke beperkingen of vanwege cognitieve problemen, is er enige vorm van stemhulp. Mensen met een lichamelijke beperking die stemmen moeilijk maakt, zoals slechtzienden of mensen met Parkinson, mogen een begeleider meenemen in het stemhokje. Voor mensen met een verstandelijke beperking zijn er uitleg en stemwijzers in ‘gemakkelijke’ taal en is er de mogelijkheid voor een oefenstemming. En in de NRC van 7 november pleitten Margreet de Vries en Koos Vervoort ervoor dat laaggeletterden (naar schatting 300.000 mensen) een begeleider mogen meenemen in het stemlokaal.

De vraag is of voor (beginnend) dementerenden ook zoiets mogelijk zou zijn en of dat wenselijk is. Wat is de waarde van de stem van iemand die de programma’s en te verkiezen politici helemaal niet zal kennen (zoals overigens ook een aanzienlijk deel van de niet-dementerende stemgerechtigden) en die zich op geen enkele manier een beeld van de toekomst kan vormen, voor wie zelfs de dag van morgen niet te overzien is?

Anderzijds, wat betekent het als een bepaalde groep op geen enkele manier vertegenwoordigd wordt?

Stemmend als gemachtigde, op een integere manier – dus zonder uit te gaan van je eigen keus ­– zijn er twee mogelijkheden: stemmen vanuit het algemeen belang van hulpbehoevende ouderen en/of dementerenden (een cynische keus, omdat maar weinig verkiezingsprogramma’s zich daarover uitspreken) of stemmen in de geest van degene wiens stem je uitbrengt.

Mijn oudtante wist nog heel goed waar ze zeker niet op zou stemmen en met enige hulp wist ze ook nog op welke partij ze vroeger altijd had gestemd. Welke lijst dat nu was, heb ik voor haar opgezocht. Op de dag van het stemmen zou ze het in haar hand schrijven, bedacht ze, zodat ze het niet kon vergeten.