Oude en nieuwe kopzorgen

Minister Helder heeft wel een en ander over zich afgeroepen toen ze het IBO-rapport Ouderenzorg afgelopen week naar de Tweede Kamer stuurde. De reacties van ouderen, zorgmedewerkers en anderen zijn niet van de lucht.

Dat rapport, ‘Niets doen is geen optie -IBO Ouderenzorg’, is opgesteld door een interdepartementale groep ambtenaren (IBO staat voor Interdepartementaal Beleids Onderzoek). Trouw heeft het over een groep onafhankelijke ambtenaren – wat zouden ze daar toch precies mee bedoelen? Onafhankelijk van wie of wat? Van enige kennis en inzicht? Onvermijdelijk kwam bij mij de herinnering op aan het onderzoek van Investico, De Groene Amsterdammer en de Utrecht Data School, dat zo’n vier maanden geleden gepubliceerd werd: de ministeries hebben grote behoefte aan nieuwe ambtenaren, maar dat hoeven steeds minder vaak mensen met specifieke, inhoudelijke expertise te zijn; sterker nog, de belangrijkste gevraagde competentie is politieke sensitiviteit. Prachtig woord, sensitiviteit is altijd goed, maar politieke sensitiviteit blijkt volgens Investico vooral te betekenen dat je de minister uit de wind kunt houden.

De interessante vraag is nu over hoeveel inhoudelijk relevante expertise die IBO-groep ambtenaren beschikt. De ambtenaren hebben onderzocht ‘wat het groeiend aantal ouderen betekent voor de ouderenzorg, zowel financieel als personeel en maatschappelijk’.

Het is veelzeggend dat financieel in dit rijtje als eerste staat. Dat is waar we ons vooral zorgen over moeten maken: ons zorgstelsel is financieel niet houdbaar meer.

Dat de zorgkosten de pan uitrijzen is al sinds jaar en dag bekend, helemaal niets nieuws, oude kopzorgen dus. Allerlei rapporten en adviezen zijn daar in de laatste decennia aan gewijd. Maar tot nu toe heeft zelfs de marktwerking in de zorg, waar toch veel van verwacht werd – door gezonde competitie zou de prijs-kwaliteitsverhouding echt een stuk beter worden – niet het gewenste resultaat opgeleverd. De maatschappelijke discussie over wat we bereid zijn te betalen voor een – kwalitatief min of meer goed – gewonnen levensjaar, blijven we maar uitstellen, maar we doen wel eindeloos veel onderzoek naar allerlei steeds duurdere geneesmiddelen die zelden echt genezen.

En al hadden we voldoende geld, dan is er nog een andere uitdaging: er is nu al onvoldoende personeel voor de zorg en dat wordt alleen maar erger. Maar het ergste is dat het steeds kleiner wordende deel van het personeel dat zich echt met de zorg bezighoudt, de ‘handen aan het bed’, tot wel 40 procent van hun tijd kwijt is aan administratieve rompslomp van allerlei aard. Helaas heeft de ministeriële taskforce (Ont)regel de zorg in dat opzicht nog niets voor elkaar gekregen.

Maar in dit rapport staat een heus keuzemenu voor beleidsopties (par. 4.5) – want niets doen is tenslotte geen optie –, dus dan moet het nu toch wel goed komen. Er zijn natuurlijk heel veel mogelijke keuzes, maar wie gaat die keuzes maken en op grond waarvan? De aanbevelingen waar het rapport mee eindigt zijn dermate vaag dat daar niet veel van te verwachten valt.

Dus moeten ouderen dan maar hun eigen zorgplan gaan opstellen zoals minister Helder suggereert? Plannen maken kan altijd, maar ze realiseren? Dat gaat de ouderen nog wel wat kopzorgen kosten.