‘Hersenatlas’: droom of nachtmerrie?
12 reactiesHet maakbaarheidsideaal ten top: we brengen de hersenen helemaal in kaart en weten dan precies of iemand depressief dan wel obsessief is of anderszins niet helemaal voldoet aan het ideaalplaatje van een op en top gezond en goed functionerend mens, want we hebben biomarkers vastgesteld en dan kunnen we gepersonaliseerde behandelingen gaan ontwikkelen.
Met enige verbazing las ik het persbericht van de UvA dat het Institute for Chemical Neuroscience (iCNS) 23,23 miljoen euro subsidie krijgt van het kabinet om ‘een “hersenatlas” van psychiatrische symptomen te ontwikkelen. Die moet de weg vrij gaan banen om de diagnose en behandeling te verbeteren van hersenaandoeningen zoals depressie, frontotemporale dementie en multiple sclerose’. U wist het misschien al wel, maar ik wist niet dat tegenwoordig al een op de vier mensen een hersenziekte heeft, aldus het persbericht. Tja, dan snap ik wel waarom het zo treurig gesteld is met onze samenleving en de politiek.
Het taalgebruik in het persbericht is wel wat ambivalent, termen als psychiatrische, neuropsychiatrische en hersenaandoeningen lijken door elkaar gebruikt te worden. In het bericht wordt ook een min of meer causale relatie verondersteld: ‘we denken dat deze psychiatrische symptomen verband houden met veranderingen die optreden op het niveau van individuele cellen of structuren binnen cellen, waardoor hersennetwerken in verschillende hersengebieden verstoord raken’. En, veronderstellen ze: als we die verstoringen dan terug weten te draaien, klaart het beeld op.
Zou het ook andersom kunnen zijn: dat de symptomen oftewel het ‘afwijkende’ gedrag, de veranderingen in de hersenen teweegbrengen? En dan is het maar de vraag wat er gebeurt als je het terugdraait.
Hoe dan ook, blijf dromen denk ik dan. Wanneer houden we nu eens op te denken dat als we maar genoeg nieuwe technieken en kunstjes toepassen, we dan precies weten wat iedereen mankeert en we dat dan allemaal kunnen oplossen? Gelukkig verscheen er vorige week een mooi ingezonden stuk in de Volkskrant van een aantal wetenschappers die hun verbazing over dit toch wel megalomaan te noemen onderzoeksproject uitspreken en ook haarfijn uitleggen waarom het geen goed idee is om hier miljoenen onderzoeksgeld in te stoppen. Ze stellen dat bijna 45 jaar hersenonderzoek, waaraan alles bij elkaar vele miljarden zijn gespendeerd, geen enkele toepasbare biomarker voor een psychiatrische stoornis heeft opgeleverd. Dat is ook niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat psychiatrische stoornissen gebaseerd zijn op een zekere consensus over de classificatie van die stoornissen. Die classificatie, de DSM, is nogal afhankelijk van nieuwe inzichten en van het tijdsgewricht – tot 1974 was homoseksualiteit er ook in opgenomen als stoornis!– en wordt regelmatig aangepast. De auteurs van de ingezonden brief stellen dat er inmiddels meer dan voldoende bewijs is voor ‘de impact van nare gebeurtenissen en moeilijke levensomstandigheden’. Het geld zou in hun ogen beter geïnvesteerd kunnen worden in ‘onderzoek dat, in samenwerking met mensen die psychisch lijden, analyseert waarmee zij geholpen zijn en welke ondersteuning zijn nodig hebben’. Daar ben ik het hartgrondig mee eens, je zou het natuurlijk ook kunnen besteden aan zorg voor die mensen, want die is maar al te vaak niet beschikbaar.
Eerlijk gezegd bezorgt het idee van zo’n hersenatlas me een nachtmerrie, ik voorzie een dystopie waarin iedereen zich door wat hersenmanipulatie precies gaat gedragen zoals de grote leider het wil.
A. G?bel
Huisarts
Dokters en onderzoekers zijn naar mijn idee té makkelijk in staat om wetenschappelijk onderzoek aan de overheid te verkopen als nuttig en zeer belangwekkend, terwijl dat eigenlijk wel meevalt. Ik vind het onnodig om 23 miljoen subsidie te geven aan d...eze vorm van hersenonderzoek. Dat wordt in feite uitgegeven aan de salarissen van onderzoekers die allerlei chemische en moleculaire technieken op hersenen gaan loslaten om er achter te komen wat er precies gebeurt bij bijv. Alzheimer en depressie. Vooral de impliciete suggestie dat het dan met een pilletje mogelijk zou zijn om ergens op in te grijpen, staat me tegen. Los van dat dat een miljardenindustrie wordt (denk Ozempic) is het eind zoek. Wie slikt wat, wanneer en waarom? Onderzoekers zijn enthousiast en hebben een grote behoefte aan bevrediging van hun wetenschappelijke nieuwsgierigheid. Maar dat wil niet zeggen dat het nodig of zinvol is. Maar toch zegt de projectleider van het instituut over dit onderzoek: "en dat is hard nodig". Met zo'n Postbus 51 - goede doelenuitspraak krijg je elke leek over de streep natuurlijk, omdat het lijkt dat het iedereen ten goede komt, we straks niet meer als kasplantje hoeven te leven en daarmee al deze problemen zullen worden opgelost. Maar de mededeling dat 1 op 4 mensen een 'hersenaandoening' heeft is in dit licht bezien al bizar. Migraine en ADHD zijn geen 'hersenaandoeningen', althans niet op dezelfde manier als Parkinson, Huntington en Alzheimer. We moeten wat dit betreft eens pas op de plaats maken, vind ik. ChatGPT, AI, deepfake, hersenatlas, drones...het is allemaal gevolg van een onnodige behoefte aan 'vooruitgang' die leidt tot steeds meer ongeluk, doelloosheid, (on)maakbaarheid en in dit geval ook nodeloos (te) oud worden.
[Reactie gewijzigd door G?bel op 22-04-2024 13:49]
A.F. Algra
Commentator zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam
Rake column. Noodzakelijke tegengas voor alle snelle, platte denkers, die denken ze nu al snappen hoe alles werkt en met een atlas in de hand op zoek gaan naar de juiste duiding.
Als ik iets heb geleerd is dat de werkelijkheid een stuk ingewikke...lder in elkaar zit, dan ik heb/had geleerd en mij is voorgeschoteld ( in handboeken, trainingen, cursussen, ed) , zeker/juist als het gaat om mentale/psychische klachten.
Ik heb een paar duizend 'overspannen, burnout, depressieve, angstige' mensen gezien en deels 'behandeld' dan wel geadviseerd hoe ze hun leven weer op de rails konden krijgen. Ja, er zitten patronen in, als je goed oplet. Maar hoe het echt werkt ?
Ik begrijp dat er nu mensen/wetenschappers/onderzoekers zijn die een gooi naar het Goddelijke willen doen. Gelukkig is de natuur en evolutie hen te slim af. En dat vind ik een geruststellende gedachte.
J.J. van Os
Voorzitter Divisie Hersenen
Dank Henriëtte, spot on, als altijd. Hoop dat Menno het ook leest.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Ja, ik heb het ook gelezen. Maar ik ben het er niet mee eens. Ik zeg niet dat beleving volkomen verklaard wordt door hersenprocessen, maar er is wel een duidelijke correlatie. Ook als gedrag hersenprocessen beinvloed - en dat is zeker waar- dan nog... is interessant te weten hoe en waar. Aetiologie/ziekteoorzaak moet niet verward worden met psychopathologie/ziekteproces.
Ik vind het veel te vroeg om te stellen dat er nooit wat uit zal komen. Ik vind dat betere kennis vn hersenprocessen en structuur nu al meer inzicht geeft in het begrijpen van beleving en gedrag. Er zijn al praktische toepassingen in de vorm van Deep Brain Stimulatie, niet alleen bij Parkinson, maar ook bij depressie en obsessief compulsieve stoornis. Het is toch heel erg voor de hand liggend om ook bij psychische aandoeningen het organisch substraat te bestuderen? Als iemand mij kan uitleggen wat het wezenijke verschil is tussen zogenaamde neurologische aandoeningen en psychische aandoeningen dan verander ik misschien van mening. Let wel: Ik beweer niet dat al onze beleving terug te voeren is op de hersenprocessen. Ik laat de ruimte over voor menselijke vrijheid en een hersenbestuurder.
H.E. van der Horst
Huisarts niet praktiserend, em. hoogleraar huisartsgeneeskunde, Utrecht
Beste Menno,
We zij het dit keer inderdaad niet met elkaar eens. Ik heb er moeite mee
- dat er erg veel op een hoop gegooid wordt: psychiatrische symptomen, psychische stoornissen, dementie en MS etc, ook impulsiviteit is blijkbaar een psychiatri...sch symptoom.
- dat de onderzoekers aannemen dat cellen, hersennetwerken en moleculaire processen psychiatrische symptomen veroorzaken, staat letterlijk in het persbericht.
- dat er nergens uit blijkt dat de onderzoekers zich bewust zijn van het gegeven dat inzichten in wat we als een psychische stoornis beschouwen behoorlijk tijd- en cultuur-afhankelijk zijn.
- dat er beweerd wordt dat een op de vier mensen een hersenaandoening heeft. Zou wel eens willen weten wat daar dan allemaal onder gerekend wordt.
- dat ook hier weer biomarkers als de 'magic bullets' worden gezien, terwijl dat bijna altijd vies tegenvalt.
Dus ja, ik zou het geld liever anders besteden...
We zullen het over een aantal jaar weten wat dit project heeft opgeleverd.
Henriëtte
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Beste Hanriette
Dat in het persberciht staat dat hersenstructuren en processen psychische verschijnselen veroorzaken is inderdaad onjuist. Het verwart etiologie en pathogenese. Oorzaken zijn genen en biologische én psychologische invloeden. Het komt... NOOIT door de hersenen. Het gaat we altijd via de hersenen. Dit stukje lezen en begrijpen gaat niet zonder neuronen en actiepotentialen. Bestudering daarvan heeft ons de laatste jaren beslist vee meer inzicht gegeven en ook praktische toepasbaarheid , bijvoorbeeld repetitieve Trans Craniële Stimulatie (rTMS), Deep Brain Stimulatie (DBS), neurofeedback (i.o.) en medicatie. Zeggen dat er nog geen magic bullet is vind ik te ongeduldig. Het is het meest complexe orgaan en beeldvorming is pas kort echt goed mogelijk. Wat betreft de prevalentie van psychische aandoeningen. Tja, die ligt toch echt hoog. De jaarprevaentie ie echt tussen de 15 en 20%. Als je verslaving, depressie, angststoornissen, somatoforme stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, ASS, ADHD, ticstoornissen bij elkaar op tet dan kom je daar wel. En de lifetimeprevalentie ligt nog hoger natuurlijk.Alleen voor depressie is dat al 25%. Hoge getallen, maar psychisch fucntioneren is zeker kwetsbaar.
Relatief gezien wordt er erg weinig geld besteed aan wetenschappelijk onderzoek. Het betreft hier een nieuwe nog niet eerder toegepaste techniek en het voorstel wordt gedragen door mensen met een uitstekende staat van dienst.
Begrijp me goed. Ik zeg niet dat onze beleving en problemen daarin te reduceren zijn tot hersenstructruren en processen, maar er is wel een enorme correlatie. Bestudering van dat organisch substraat lijkt me dan ook alleszins gerechtvaardigd. Maar goed; De toekomst zal het leren.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Dit is een reactie op jouw 2de reactie, maar het lukte niet het eronder te plaatsen. Ik spreek ook niet van hersenziektes, omdat dat mensen het gevoel geeft van onveranderlijkheid. Maar toch is het raar. Als we vinden dat er ziekte is, waardoor dan ...ook (genen, biologische en psychologische omgevingsfactoren) waarom dan niet het orgaan benoemen dat er bij betrokken is? Als we spreken van een maagaandoening denken we ook niet meteen dat het onomkeerbaar is. Het bestuderen van de hersenen betekent eker niet dat je andere factoren uitsluit, maar die kunnen niet om de hersenen heen. Beleving gaat samen met hersenprocessen, ook als de oorzaak van die beleving ligt in de maatschappij, trauma, armoede, etc.
[Reactie gewijzigd door Oosterhoff, Menno op 29-04-2024 09:20]
H.E. van der Horst
huisarts niet praktiserend, em. hoogleraar huisartsgeneeskunde, Utrecht
Beste Menno,
Ik betwist niet dat er veel mensen zijn die psychisch lijden, maar om dan maar te zeggen, zoals in het persbericht staat, dat 1 op de 4 mensen in Nederland een hersenaandoening heeft, gaat me toch wel echt te ver.
Het kan zeker zin...vol zijn om na te gaan wat zich allemaal in onze hersenen afspeelt op moleculair, cellulair of netwerkniveau, maar als er alleen daar op gefocust wordt in het onderzoek en de andere factoren die bijdragen aan psychisch lijden buiten beschouwing worden gelaten, dan vraag ik me wel af of we werkelijk veel kunnen met de uitkomsten.
En ja, ik ben inmiddels wel wat sceptisch over alle beloften over biomarkers en op basis daarvan gepersonaliseerde behandelingen bieden. Dat blijkt steeds behoorlijk tegen te vallen. Daarnaast hebben we in de zorg en het beleid wel de mond vol van de patient centraal stellen, maar echt de patient centraal stellen, dus ons beleid op de persoon en diens gezondheidsproblemen, behoeften en doelen afstemmen, doen we helaas nog steeds te weinig.
Henriëtte
Basisarts en Pessotherapeut , AMSTERDAM
Goede vraag over het verschil tussen een neurologische aandoening en en psychische. Experimenten met sensorische deprivatie laten iets interessants zien: een persoon die totaal geen sensorische input krijgt en ook niet mag bewegen, wat niet eens lukt..., krijgt een delirant beeld, gaat hallucineren, raakt gedesoriënteerd, krijgt wanen en verlies van ik-besef. Is dit psychisch of neurologisch? Allebei lijkt mij. Alles is interactie.
Dit heb ik gelezen in: https://eupehs.org/wp-content/uploads/Perquin-L.-Pesso-Therapy-Europ.Psychotherapy_2004.pdf
Experiments with sensory deprivation demonstrate how necessary sensory information is to
consciousness. A healthy subject who floats motionless in a darkened swimming pool with
warm water and breathes through a tube, sees, hears and smells nothing, and experiences
almost no tactile, temperature or movement stimuli. After a few hours the subject loses his
sense of time, place and person, and has a strong urge to start moving. Even the prospect of
a high reward will not be enough to persuade him to stop moving his ‘piano-playing’ fingers.
These attempts at self stimulation still cannot prevent a delirious mind-state from developing:
reduced consciousness with hallucinations, delusions, disorientation, loss of ego-sense and
motor unrest. The person will become seriously upset if the brain does not receive sufficient
exogenous stimuli. To stay awake and alert the brain needs constant sensory stimulation.
Margret Kaandorp
A.J. Colon
Neuroloog, Fort-de-France.
Interessante observatie uit een tijdschrift uit 2004 over een in essentie ethisch nogal dubieus experiment. Helaas echter is dit enkel een stuk tekst zonder verwijzing naar het betreffende onderzoek of naar de basis waarop deze bewering gemaakt wordt.... Hierdoor is dit toch wat minder geloofwaardig. Hebt u misschien de benodigde referentie voor mij?
Basisarts en Pessotherapeut , AMSTERDAM
@Colon Heeft u doorgescrold en de link die ik toevoegde naar het tijdschrift gezien ? Dat was: https://eupehs.org/wp-content/uploads/Perquin-L.-Pesso-Therapy-Europ.Psychotherapy_2004.pdf
Het oorspronkelijke artikel over dit experiment waarvan ik n...iet weet of het ethisch dubieus was heb ik nog niet kunnen vinden. Ik ben trouwens wel benieuwd wat uw antwoord is op de vraag van Menno Oosterhoff.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Om te beginnen deze informatie
https://wetenschap.net/alles-wat-u-moet-weten-over-tanktherapie-voor-sensorische-derivatie
Van daaruit is wel meer te vinden