4 mei valt vroeg dit jaar

Het komt door het licht, dacht ik. En de temperatuur natuurlijk. Typisch 4 meiweer. Het is per slot van rekening al weer een tijdje lente én de laatste paar dagen voelde het ook nog eens bijna zomers aan. Echt dodenherdenkingsweer dus. Ik ben daar gevoelig voor, weet ik.

En zo rond 4 mei komen er ook altijd allerlei herinneringen bovendrijven. Schijnbaar als vanzelf. Ik hoef er helemaal niets voor te doen. Vaak zijn het oude herinneringen, maar soms ook nieuwe. Over de oorlog, die ik niet zelf meemaakte. Maar wel indirect de reden is waarom ik op deze wereld rondloop en waar ik nog steeds een hele hoop vragen over heb, ondanks mijn overvolle boekenkast.

Dan zie ik mezelf bijvoorbeeld als jongetje van 12 met korte broek op de 4 meiherdenking bij de Broederenkerk in Zutphen staan. Klokgelui, de Last Post en dan opeens die stilte. Of later zittend voor de tv kijkend naar de herdenking op de Waalsdorpervlakte. De meest indrukkende 4 meiplek die er is. Ik krijg er nog steeds kippenvel van.

Later volgen dan als vanzelf de verhalen van mijn ouders over de oorlog. Die ik er na lang aandringen heb weten uit te peuren. Over de briefjes die mijn moeder vond op het erf van mijn opa. Die een zaadhandel had langs het spoor in Winschoten, waar de trein uit Westerbork langskwam – op weg naar Polen. Maar waarover ik nooit heb gehoord wat er nou precies op die briefjes stond en of ze bewaard zijn gebleven.

Het verhaal van mijn vader die als medisch student in het Humboldt-Krankenhaus in Berlijn – in de nazitijd Erwin Liek ziekenhuis genoemd, naar de gelijknamige arts en nazisympathisant – te werk was gesteld, en daar de komst van de Russen én de ondergang van das grosse Nationalsozialistischer Deutschland meemaakte. Maar er zelf nooit echt iets over vertelde. En al helemaal niet over hoe én waarom hij daar eigenlijk was terechtgekomen.

Over mijn moeder die – altijd op weg naar een zogenaamde oom en tante – bij Delfzijl rondfietste om de laatste posities van de Duitsers in kaart te brengen, om die daarna door te geven aan een onbekende man in het huis met de krant voor het raam. Wat na de oorlog allemaal onderdeel bleek te zijn van de inlichtingengroep Albrecht. Mijn opa en oma hebben daar nooit het fijne van geweten. Mijn moeder heeft het hen niet verteld. Niet nodig, vond ze.

Of het verhaal van mijn toenmalige vriendin, die op haar 16de door haar vader naar Auschwitz werd gereden om haar te laten zien: kijk, híér heb ik gezeten. Dit heb ík meegemaakt! De Shoah live.

4 mei valt vroeg dit jaar, maar dat komt niet door het weer of het licht. Ik heb de afgelopen weken namelijk de serie De Joodse Raad op tv gevolgd. En dát ontregelde me behoorlijk. Om de haverklap had ik de neiging om de tv uit te zetten en ermee te stoppen en vroeg me continu af: wat zou ik hebben gedaan ?

Maar al dat terugkijken en overdenken van de loop van de geschiedenis wordt dit jaar verdrongen door de werkelijkheid van anno nu: de pogrom van Hamas op 7 oktober, gevolgd door de bijna Bijbelse totaalverwoesting van Gaza. En daarmee ook de terugkeer – of is het wederopstanding? – van een ouderwetse unverfroren Jodenhaat.

In mijn stad is het ‘from the river to the sea’ nu luid en duidelijk te horen. En dat ontregelt me behoorlijk. Want in onze straat liggen maar liefst 16 Stolpersteine (struikelstenen) en in de straat even verderop zelfs 55!

4 mei valt vroeg dit jaar. En het valt me zwaar. Heel zwaar. Het gaat dus niet over. Niet vanzelf.