Een klein doktertje

Als arts worden wij getraind om de vinger op de zere plek te leggen. Doet uw buik rechtsonder het meeste pijn? Dan gaan we juist dáár palperen om vast te stellen of er sprake is van een geprikkelde buik. In overdrachtelijke zin kan het ook andersom voorkomen. Onlangs ging ik samen met arts-assistent een patiënt onderzoeken. Daarbij merkte de patiënt op dat de arts-assistent (ongeveer zo lang als ik) nog maar een ‘klein doktertje’ was, die nog veel te leren had. Voor mij precies de vinger op de zere plek. Terwijl ik al geïrriteerd stond na te denken hoe ik hier op kon reageren, was de arts-assistent alweer verder gegaan met het onderzoek, en het moment voorbij.

Wat irriteerde me eigenlijk zo aan deze opmerking? Ik wilde de situatie eerst maar eens taalkundig onderzoeken. Het gebruik van verkleinwoorden door middel van het suffix-je (en varianten) wordt taalkundig het diminutief genoemd. Het diminutief wordt vaak gebruikt om de betekenis ‘klein’ toe te voegen. Klein kan slaan op meerdere dimensies; ruimte, tijd, intensiteit en leeftijd. Een andere manier waarop het diminutief gebruikt wordt is om een gevoel weer te geven, bijvoorbeeld als uitdrukking om iets te verzachten of als een uiting van waardering. Dat zie je bijvoorbeeld bij het gebruik van koosnamen of ‘we zitten lekker in het zonnetje’.

Tot zover vond ik nog geen verklaring waarom ik deze opmerking vervelend vond. Het was een feit dat de dokter een geringe lichaamslengte had, en een stuk jonger was dan de patiënt. Maar de crux is dat een diminutief ook gebruikt kan worden als uiting van een waardeoordeel. Zo wordt de term ‘romannetje’ niet gebruikt voor een boek van geringe omvang, maar voor een boek met geringe literaire inhoud. Als je een diminutief toevoegt aan de naam van een volwassene kan dat worden opgevat als uiting van minachting, bijvoorbeeld: ‘Pietje is weer niet bij de vergadering vandaag’.

Na deze analyse kon ik mijn reactie op deze opmerking al beter plaatsen. Bij mij was direct de negatieve (denigrerende) connotatie opgekomen. Is dat wel terecht? Ik legde de term ‘klein doktertje’ aan enkele collega’s voor, wat leidde tot hoog opgetrokken wenkbrauwen. Op Linkedin vroeg ik in een poll of mensen wel eens doktertje genoemd waren. Hierop reageerden 123 collega’s, waarvan 48 (39%) weleens doktertje waren genoemd. Ik vond dat een erg hoog percentage, maar zoals een collega al aangaf in het commentaar: of het ongepast is, hangt erg af van de setting waarin het gezegd wordt.

Er kunnen allerlei redenen zijn dat de patiënt dit zegt, en wellicht was het gewoon onnadenkend gebabbel. Als hulpverleners zijn we geduldig voor onze patiënten en hard voor onszelf. Maar zijn we niet door de ondergrens van respect gezakt? Ik zeg toch ook niet bij de garage: ‘Zo monteurtje, heb jij die wieltjes lekker uitgelijnd?’

De volgende keer zeg ik er wél wat van, in lijn met mijn goede voornemen voor 2024: Do no harm, take no shit.