Doodmaken of alleen laten: meer smaken zijn er niet
12 reacties
Afgelopen woensdag mochten we ons boek 'Laat me gaan. Euthanasie bij psychische aandoeningen' aanbieden aan minister Kuipers. Dat we daarvoor de gelegenheid kregen is een teken dat de minister (D66) het thema belangrijk vindt en daar zijn we blij mee.
Waarom een boek over euthanasie specifiek bij psychische aandoeningen? Verschilt dat zo van euthanasie bij lichamelijke aandoeningen? Ja. Er zijn meerdere verschillen. Bij lichamelijke aandoeningen is vaak sprake van de keuze tussen een goede dood en een slechte. Bij psychische aandoeningen hebben mensen vaak nog jaren te leven. Het is dan de keuze tussen een goede dood en een hoogstwaarschijnlijk ellendig leven. Of, als iemand zich suïcideert, een slechte dood. Eenzaam, aanmerkelijk moeilijker te verwerken voor nabestaanden, hulpverleners, omstanders, politie en machinisten.
Toch zijn de verschillen minder groot dan weleens wordt beweerd. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat de prognose bij psychische aandoeningen onzekerder is. Maar is dat zo? Zo vaak komt het nou ook weer niet voor dat iemand tegen alle verwachtingen in nog opknapt. Is het niet aan iemand zelf om te bepalen of hij wil wachten op een wonder?
Ook hoor je wel zeggen dat het bepalen van de wilsbekwaamheid ingewikkeld is, omdat die verstoord kan zijn
door de aandoening. Ja, kan, maar heel vaak is dat helemaal niet aan de orde.
Neem de heer Friezema, 75 jaar, met autismespectrumproblematiek1. Heeft in alles altijd sterk op zijn vrouw geleund. Sinds ze is overleden is hij vastbesloten dat hij dood wil. Belandde na een mislukte suïcidepoging in de ggz. Nu al ruim een jaar gedwongen opgenomen. Eenmaal wist hij te ontsnappen en deed hij een zeer serieuze suïcidepoging. Tot zijn spijt werd hij ternauwernood gered. Hij weet heel goed wat hij wil, al meer dan een jaar, en het is heel invoelbaar.
Het bepalen of aan de zorgvuldigheidseisen is voldaan, is vaak niet zo ingewikkeld. Dus waarom is het dan zo moeilijk iemand te vinden die bereid is euthanasie te verlenen?
Wat complex is, is meestal niet de beoordeling maar het omgaan met de conclusie. Wat moeten we, als we erkennen dat het lijden uitzichtloos is en iemand wil/kan niet meer? We deinzen ervoor terug iemand dood te maken. Liever klampen we ons vast aan nauwelijks realistische behandelmogelijkheden. Of wijzen we naar tekortkomingen van de ggz en van de maatschappij, of naar gebrekkige herstelondersteunende zorg. Alles liever dan erkennen dat de patiënt misschien wel gelijk heeft. Dat zijn leven onleefbaar is en er geen reëel uitzicht is op verbetering. Want dan moeten we kiezen: maak ik hem dood of laat ik hem aan zijn vermoedelijk verschrikkelijke lot over? Toen ik het laatst zo formuleerde op LinkedIn werd een collega boos. Ze vond het aanvallend. Zo bedoel ik het niet. Ik constateer een realiteit.
Een ongemakkelijke realiteit, dat geef ik direct toe. Doodmaken of alleen laten. Meer smaken zijn er niet.
Maar doodmaken: dat kan toch niet? Mag dat wel? Van de overheid mag het. Onder bepaalde voorwaarden, maar het mag. Van de NVVP mag het ook.
Van God? Tja, dat moet ieder voor zich bepalen. Gij zult niet doden is een gebod. Dat heeft mensen er niet van weerhouden om vanwege religieuze verschillen er lustig op los te moorden, maar dat terzijde.
Er is ook nog een ander gebod. Gij zult uw naaste liefhebben als uzelf. Iemand op verzoek uit uitzichtloos lijden verlossen is een daad uit liefde.
We hopen dat ons boek bijdraagt aan meer begrip voor en mogelijkheid tot euthanasie bij mensen met een psychische aandoening.
Voetnoten
1. De naam Friezema is gefingeerd.
Meer van Menno Oosterhoff-
Menno Oosterhoff
Menno Oosterhoff is (kinder- en jeugd)psychiater eninitiatiefnemer van www.ocdnet.nl en www.ocdcafe.nl. Hij maakt de podcast ‘God zegene de greep’ over de dwangstoornis. Daarover gaat ook zijn boek ‘Vals alarm´ waarin ook zijn eigen dwangstoornis aan de orde komt. Zijn boek ‘Ik zie anders niks aan je’ gaat over psychische aandoeningen in het algemeen. Tenslotte vindt u een bloemlezing van zijn blogs terug in het boek 'De psychiater en ik', een uitgave van Medisch Contact.
psychiater, Heerenveen
'Dood maken of alleen laten, meer smaken zijn er niet'
Deze zin snijdt mij pijnlijk door de ziel. Is het werkelijk zo zwart-wit? Is dit het frame om naar de mens en zijn lijden te kijken?
Ik merk dat ik er boos en opstandig van word. Waarom raakt m...e dit zo? Omdat het ontdaan lijkt te zijn van zingeving, van, vooruit, spiritualiteit? En toch zie ik zeker ook in deze column de empathie, de worsteling met het lijden, de worsteling met ieders onmacht die resulteert in het uiteindelijk dood maken van iemand.
Heb ik een oplossing? Nee. Maar ik voel een emotionele weerstand tegen het dood maken als oplossing van dit lijden waar ik niet doorheen wil gaan.
Ik moest denken aan een prachtige boeddhistische parabel, die hier zeker niet één-op-één op van toepassing is maar wel gaat over omgaan met lijden en dood.
Krisha Gotami leefde in de tijd van de Boeddha. Ze heeft haar kind verloren en is radeloos van pijn en verdriet. Ze kan het niet verdragen, ze wil het niet verdragen, ze wil haar kind niet begraven en wie weet wil ze zelf ook wel dood, dat laatste vertelt het verhaal niet. Ten einde raad gaat ze naar de Boeddha en stort haar hart uit en vraagt hem om haar te helpen met een wonder. Die zegt: er is maar één manier om je nood te lenigen: ga naar de stad en breng mij een mosterdzaadje uit een huis dat nog nooit door de dood is bezocht.
Aldus doet ze. Ze gaat van deur tot deur door de hele stad maar ieder huis, iedere familie, blijkt bezocht te zijn door de dood, recent of minder recent. Dat opent haar ogen en ze beseft dat ze nooit aan Boeddha's vraag zal kunnen voldoen. Overmand door tranen begraaft ze alsnog haar kind.
Teruggekeerd naar de Boeddha vraagt die haar om het mosterdzaadje. Ze heeft de les begrepen: 'het verdriet maakte me blind en ik dacht dat ik de enige was die leed onder de dood'. Het werd het begin van haar verlichting.
H. v.d. Pol
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Je reactie is mooi, maar ook vreemd. Je wilt de dood niet accepteren als oplossing voor ondraaglijk uitzichtloos leed. Daarna kom je met een prachtig verhaal over een vrouw die inziet dat ze de dood wel moet accepteren.
Of niet natuurlijk, maar da...n laat je iemand alleen met zijn verschrikkelijk lot. Moet die dat dan accepteren> Het is soms echt niet te doen.
psychiater, Heerenveen
Dank voor je reactie Menno.
Wat ik probeer te zeggen is niet dat ik de dood niet wil accepteren als 'oplossing' voor het lijden (hoewel daar ook veel over te zeggen valt maar nu maar even niet) maar dat ik grote moeite heb met dood màken als oplossi...ng.
Lijden en dood zijn een integraal onderdeel van ons bestaan, net als genot en seks, om maar wat te noemen. We kunnen er niet omheen.
Jouw binaire stelling: dood maken of alleen laten, daar kan ik niks mee, en ik weiger in dat frame mee te gaan. Er zijn zoveel meer mogelijkheden om mensen bij te staan.
Ik moest vooral ook aan die boeddhistische parabel denken door jouw voorbeeld van die man die het verlies van zijn vrouw niet aankon.
Henk van der Pol
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Ik beschrijf het vanuit het perspectief van de patiënt. Help je hem om uit zijn lijden verlost te worden of niet. Een beetje helpen kan niet. Of je moet het overhandigen van een dodelijk drankje als tussenweg ervaren. Dat kan door de arts inderdaad a...ls minder iemand dood maken worden ervaren.
Die andere manieren om mensen bij te staan kunnen ook waardevol zijn, maar als antwoord op de vraag: Wil je mij helpen mijn leven te beëindigen is het een nee. Daar kun je je tegen verzetten, maar dan bekijk je het vanuit jouw standpunt, niet vanuit het standpunt van de patiënt. Dat mag. Ik heb zelf lange tijd gedacht, dat je iemand inderdaad met dat laatste stukje alleen moet laten. Daar ben ik anders over gaan denken. Dat komt ongetwijfeld ook omdat we bij lichamelijke aandoeningen eraan gewend zijn dat we mensen wel helpen. Heb je daar evenveel weerstand tegen? En zo niet. Weet je waarom niet?
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Dit is een reactie op het laatste bericht, maar op een of andere manier kan ik daar niet direct onder reageren.
Je pleit voor uiterste terughoudendheid. Ik neem aan specifiek bij psychische aandoeningen. Dat mag. De wet maakt geen onderscheid. Die h...eeft het over uitzichtloos en ondraaglijk lijden, wilsbekwaamheid. Later is daar door het Brongersma-arrest bij gekomen dat er een medische grondslag moet zijn.
Het is beslist jouw goed recht te zeggen dat je een psychische aandoening onvoldoende grondslag vindt om mensen uit hun lijden te verlichten. Maar dan laat je iemand daarin alleen. Ik heb zelf ook lange tjd gedacht dat dat juist was. Dat we die existentiële eenzaamheid moeten accepteren. Dat het niet aan ons is etc. Maar waarom dan wel bij somatische aandoeningen begon ik te denken. En ook: Waarom verlossen we dieren wel uit hun lijden? Waarom zouden we mensen niet helpen op een humane manier uit het leven te gaan, zeker als je ziet hoeveel beter dat is dan suïcide.
Ik ben er dus anders over gaan denken. Is dat het juiste? Tja, wie zal het zeggen. Het is in elk geval wel de vraag van de patiënt. En ook niet van alle patiënten. Er zijn ook patiënten die het onveilig vinden dat een psychiater de mogelijkheid van euthanasie open houdt.
Ieder moet hierin zijn eigen keuze maken. Maar vanuit de patiënt die om euthanasie vraagt zijn er twee smaken. Je helpt hem of je helpt hem niet.
psychiater, Heerenveen
Bij zo'n complex en gevoelig onderwerp past het niet om hulpverleners in het frame te dwingen van dood maken of alleen laten.
Er zijn geen absolute waarheden in dit vraagstuk. Maar ik zie wel een groot verschil tussen de terminale patiënt die nog ma...ar kort te leven heeft en de man van 75 die jij opvoert en dood wil omdat hij het leven zonder zijn vrouw niet aankan. En ik vrees dus voor het hellend vlak.
Zijn wij er als dokters/psychiaters voor om mensen die hoogstwaarschijnlijk nog de nodige tijd van leven hebben actief te helpen bij hun wens om uit dat leven te stappen, 'dood te maken' zoals jij dat zo plastisch uitdrukt?
We mogen met hen meedenken en hen kritisch en compassievol bevragen (en hen tegenhouden als het rechtstreeks uit een toestandsbeeld voortvloeit, waarbij je dat laatste wat mij betreft ruim mag invullen) maar de daad voor hen voltrekken vind ik een overschrijding van een belangrijke ethische grens. Uiteindelijk is een ieder verantwoordelijk voor zijn eigen leven en sterven en wil hij echt en weloverwogen sterven dan zal hij zelf moeten zoeken naar de beste of minst slechte manier hiertoe en daar heb ik alle respect voor. Dat is mijn gevoelen in dezen. Ik voel grote weerstand bij het uitbesteden aan 'instanties' van zoiets existentieels en intiems als de wens om dood te gaan.
Nogmaals, niets in deze discussie is zwart-wit maar ik wil graag vasthouden aan de uiterste terughoudendheid in dezen.
H. v.d. Pol
P.J.E. van Rijn
huisarts n.p., Rheden
Vanavond op het NOS-journaal kwam er eindelijk eens een antwoord op de vraag waarom er nog steeds zoveel psychiatrische patiënten in leven zijn die zelf, naar eigen zeggen, al lang dood hadden willen zijn . Het antwoord was dat psychiaters doorgaans... artsen zijn die als streven hebben het leven in stand te houden en te verdedigen. Maar er bestaat een Euthanasie Centrum, `Levenseindekliniek` geheten , waar dokters werken die niet als doel hebben het leven in stand te houden en te verdedigen. Vandaar dat daar dan ook een wachtlijst voor bestaat. Peter van Rijn
J.M.C. van Dam
Psychiater, Amsterdam
Beste Menno
Ik ga niet reageren op de inhoud van je verhaal. Overigens denk ik dat er nog wel wat tussen zit.
Maar ik ga reageren op de manier waarop je je mening steeds neerzet. Puntig scherp ongenuanceerd en soms zelfs schofferend voor anderen....
Dat mag, je schrijft een column, dat is opiniërend.
Maar wie kaatst, kan de bal verwachten. Dan krijg je zo nu en dan ook heftige reacties terug.
Wat mij betreft discussiëren we op de inhoud en niet door elkaar allerlei emoties of karaktereigenschappen toe te dichten.
Anne-Marie
[Reactie gewijzigd door Dam, Anne-Marie van op 13-09-2023 21:36]
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Beste Anne-Marie
Als je niet noemt waar je me ongenuanceerd en schofferend vind kan ik weinig met je reactie. Dat ik het scherp heb gesteld ben ik e bewust. Ik wilde er geen doekjes om winden. Ik wil het niet mooier maken dan het is.
Maar waar het... schofferend is?
J.M.C. van Dam
psychiater, Amsterdam
Het gaat niet om deze column, ik reageer op “boos” en leg uit hoe dat komt.
In eerdere columns ( bijv tuchtrecht) heb je je, naar mijn idee, schofferend uitgelaten.
Anne-Marie
M.D. Oosterhoff
psychiater, Thesinge
Volgens mij werd die collega boos om wat ik zei, niet hoe ik het zei, maar soit. Jij bedoelde dus te zeggen, dat het wellicht hetzelfde was als bij de discussie over het tuchtrecht. Daarover hebben we toen al heen een weer gereageerd. Dat ga ik nu ma...ar niet weer heropenen.
A.L. Bartels
Neuroloog, Haren
Dat is nu toch wat u zelf doet, emoties en karaktertrekken toedichten?
Ik vind de columns op een hartverscheurende maar ook hartverwarmende manier aandacht vragen voor een moeilijk iets, en waardeer de inzet en betrokkenheid.