Gordelroosvaccin beschermt misschien tegen dementie, maar twijfels te over

Vaccinatie tegen gordelroos kan de kans op dementie verminderen. Dat zou althans blijken uit een onderzoek naar de gezondheidsdossiers van ongeveer 300 duizend mensen in Wales. Het risico nam af met 20 procent, maar uitsluitend bij vrouwen. Een en ander blijkt uit een studie verschenen op de preprint-server medRxiv (dus nog niet peerreviewed) door Markus Eyting e.a. Uiteraard stuit zo’n opmerkelijke uitkomst op kritiek. Maar eerst: hoe zijn Eyting e.a. te werk gegaan?

De onderzoekers maakten gebruik van het feit dat wie in Wales in aanmerking wil komen voor het herpes-zostervaccin (Zostavax) op of na 2 september 1933 geboren moet zijn. Er was aldus de auteurs geen plausibele reden waarom degenen die een week voor 2 september 1933 zijn geboren, systematisch zouden verschillen van degenen die wel in aanmerking kwamen voor het vaccin, hetgeen ze ook laten zien. Je hebt daardoor dus twee vergelijkbare groepen. In de woorden van de onderzoekers is dit een ‘unieke natuurlijke randomisatie’, wat zelfs ‘een robuuste causale in plaats van een correlatieve effectschatting’ mogelijk maakt.

Sterk is dat Eyting e.a. alvast repliceren dat het vaccin de kans op gordelroos vermindert. Vervolgens tonen ze aan dat het ook de kans op dementie over een follow-upperiode van zeven jaar met 3,5 procentpunt verlaagt, wat overeenkomt met een relatief percentage van bijna 20 procent.

Het is niet voor het eerst dat virale infecties in verband worden gebracht met het ontstaan van dementie. Zo is wel gewezen op de mogelijkheid dat herpesvirussen, aangetroffen in de hersenen van overleden mensen met dementie, een oorzakelijke rol hebben gespeeld. Er is ook wel onderzoek waaruit een tegen dementie beschermende werking zou blijken van vaccinatie.

In Nature van deze week, spreekt epidemioloog Maria Glymour (Universiteit van Californië), van ‘een goed uitgevoerde studie’. Toch is ze niet overtuigd: ze wijst er fijntjes op dat het grootste verschil in dementiepercentages werd geregistreerd in de eerste vier jaren na vaccinatie, maar dat de ziekte van Alzheimer zich over de loop van tientallen jaren ontwikkelt. Onderzoeksleider Pascal Geldsetzer ziet dat ook in en denkt dat het vaccin het begin van dementie mogelijk vertraagt. Hij zegt in Nature dat hij zijn analyse in de toekomst graag opnieuw zou willen doen om te zien of het effect langer dan zeven jaar aanhoudt.

Twijfel over de ‘echtheid’ van het effect wordt ook gevoed door het feit dat alleen vrouwen baat lijken te hebben bij de vaccinatie. Toeval of bias zou toch best een rol kunnen spelen. Ook is het de vraag wat het nieuwe vaccin Shingrix, dat Zostavax heeft vervangen, zou doen. Dit is het vaccin waarvan zojuist bekend werd dat het kabinet nu nog geen geld heeft om het in het rijksvaccinatieprogramma op te nemen.