Trekken of duwen?

Als kind werd ik altijd betoverd door ‘het buitenland’. Geuren uit de Oriënt en de romantiek van Zuid-Europa waar het leven een kleurrijke opera leek. Het buitenland als synoniem voor niet-Nederlands, geen spruitjeslucht, Kniertje of ‘de vis wordt duur betaald’. Je kunt je er laven aan het ‘anders’ zijn, waardoor thuiskomen weer een feest van herkenning werd.

In een paar decennia tijd hebben we de magie van het onbekende weten te temmen tot iets wat onder de knop zit en waar wie voldoende geld heeft, over kan beschikken. Het buitenland als decor om mee te pronken voor onze social­mediafoto’s. Grotere billen in Turkije en voor een nieuw geslacht naar Thailand. Wij consumeren naar hartenlust en laten kammetjes en kraaltjes achter.

In diezelfde periode hebben we ‘het buitenland’ naar Nederland gehaald; in 2022 had een kwart van de Nederlandse bevolking een migratieachtergrond. Maar ons integratiebeleid is niet gespeend van controverse. Was de kritiek in de jaren tachtig dat we buitenlanders ‘doodknuffelden’, waardoor inburgering stagneerde, nu zijn we de stroom buitenlanders beu en worstelt de politiek hoe het tij te keren.

Ik was ooit aanwezig bij de naturalisatie­ceremonie van een goede vriend, oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Afrika. Met behulp van een cursus en een koddig examen moest hij door een aantal hoepeltjes springen om Nederlander te kunnen worden. En tijdens mijn opleiding tot psychiater kregen we het vak transculturele psychiatrie, waarbij de docent kirde dat buitenlanders ‘zo leuk’ waren omdat ze je gratis een reisje in je spreekkamer lieten maken. Twee voorbeelden van ons onbewuste maar uiterst traditionele wij-zij-denken, waarbij altijd de vraag voorligt: wie past zich aan en wie niet?

Eindeloos excuses aanbieden lijkt nobel

Een pijnlijk gevalletje van vermijding, waardoor we telkens verbaasd opkijken dat het ons niet lukt om een solide multiculturele samenleving te smeden. Dat deze afweer ook slachtoffers kent, werd akelig zichtbaar tijdens corona toen bleek dat ‘zij’, de mensen met een migratieachtergrond, extra hard werden geraakt.

De open blik van cultuurwetenschappers, zoals Geert Hofstede, fascineert me omdat het ons uitdaagt om dimensioneel in plaats van dichotoom naar de samenleving te kijken. Bijvoorbeeld de mate van individualisme ten opzichte van het collectief. Wij, Nederlanders, die hoog scoren op individualisme, waar Aziatische landen zoals China vooral vanuit het collectief denken en handelen. We kunnen nieuwkomers examineren of doodknuffelen, maar het frame blijft principieel ongelijkwaardig. Eindeloos excuses en herstelbetalingen aanbieden lijkt nobel, maar als we onze eigen culturele dimensie niet onderkennen dan blijven we vastzitten in onze koloniale dynamiek.

We zijn ondanks morele bezwaren toch gaan voetballen in Qatar. En het HMC Westeinde haalde deze maand Filipijnse verpleegkundigen naar Nederland onder het motto ‘Als we iets willen doen tegen het zorg­infarct, dan moeten we mensen van ver halen’. Het regime of verstoorde familiebanden zijn ondergeschikt aan onze wensen. Het buitenland als verwarrende tegenstander die we gebruiken al naar gelang het ons uitkomt.

Misschien wordt het tijd om ons individualistische perspectief te onderkennen, met zijn voordelen én nadelen zoals eenzaamheid en gebrek aan zorgzaamheid. Er zijn inmiddels voldoende andere perspectieven in Nederland om ons aan te vullen. Wie weet blijkt de multiculturele samenleving geen drama, maar juist een inspirerende opera!