Wat is nu eigenlijk ziekte?
11 reactiesDat is een vraag die me regelmatig bezighoudt. Wat is nu een ziekte, is dat iets anders dan een aandoening, of een afwijking, termen die ook regelmatig gebruikt worden? En hoe zit het met syndromen: soms gaat het om een aantal vaak samen voorkomende klachten/symptomen waarbij niet duidelijk is waardoor ze veroorzaakt worden, en in andere gevallen gaat het om bijvoorbeeld het syndroom van Down, of het syndroom van Sjögren waar we dan wel weer min of meer van weten waardoor ze veroorzaakt worden.
Recentelijk werd mijn aandacht getrokken door een stuk in Trouw met de kop: ‘Burn-out bestaat wel degelijk, vinden psychologen’. De klachten die mensen die een burn-out hebben zijn lekker aspecifiek: vermoeidheid, prikkelbaarheid, somberheid, slapeloosheid etc. Kunnen dus ook passen bij bijvoorbeeld een depressie of een angststoornis, of misschien wel een nog niet ontdekte maligne tumor. Psychiaters willen niet aan deze diagnose, maar inmiddels zouden zo’n 1,6 miljoen mensen in Nederland last hebben van burn-outklachten, aldus cijfers van TNO. Met andere woorden: er is een serieus probleem dat 1,6 miljoen mensen ervaren, problemen die gerelateerd zijn aan hun werksituatie.
Gaat het dan helpen om daar een specifiek label, in dit geval burn-out, op te plakken vraag ik me af. Ook bij inmiddels geaccepteerde labels, want opgenomen in de DSM-5, kun je vragen stellen. Nog steeds lijken we vooral uit te gaan van het diagnose-receptmodel: als een bepaalde diagnose gesteld is, de oorzaak van de klachten dus bekend verondersteld wordt, dan weten we welk beleid we moeten inzetten. Op dat model gebaseerd zijn inmiddels vele zorgpaden en zorgprogramma’s, ook in de ggz, ontwikkeld. Maar steeds blijkt weer dat het een stuk complexer is en dat er maatwerk nodig is.
Wordt het niet tijd dat we naar een ander model overstappen, bijvoorbeeld het biopsychosociale model van Engel, dat hij eind jaren zeventig van de vorige eeuw geïntroduceerd heeft. Als mensen problemen met hun gezondheid ervaren, bijvoorbeeld vermoeidheid en slapeloosheid, dan is het goed om alle dimensies van dit model goed te exploreren: de somatische dimensie, de cognitieve dimensie, de emotionele dimensie, de gedragsdimensie en ten slotte, niet onbelangrijk, de sociale dimensie. Pas na die exploratie kun je een beleid uitzetten, waarin je rekening houdt met de factoren die een rol spelen bij het gezondheidsprobleem dat iemand ervaart, en dan doet het er waarschijnlijk een stuk minder toe dat we het precieze ontstaansmechanisme helemaal doorgrond hebben. Want dat is maar één – en soms wel degelijk een belangrijke! – van de factoren die de prognose bepalen. Die prognose, daar is het ons als artsen om te doen toch? Kunnen/moeten we iets doen om die prognose gunstig te beïnvloeden? Voor alle duidelijkheid, daarmee zeg ik niet dat we geen onderzoek meer moeten doen naar pathofysiologische mechanismen, maar dat we in de spreekkamer dat biopsychosociale model als uitgangspunt zouden moeten nemen.
Als we ons nu niet meer zo focussen op ‘unieke’ diagnostische labels, maar vooral exploreren wat er allemaal speelt als mensen (gezondheids)problemen ervaren, dan kunnen we wellicht ook een punt zetten achter die eindeloos durende discussie over wat nu wel of niet een ‘echte’ ziekte is.
Meer van Henriëtte van der Horst
M.M.A. van der Linden
Ouderenpsychiater, Utrecht
Kent u de 149 blz tellende richtlijn 'Psychiatrische diagnostiek' uit 2015? Daarin staat wat u bepleit beschreven.
https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/psychiatrische_diagnostiek/psychiatrische_diagnostiek.html
Ook dat de DSM gewoon een... diagnostisch hulpmiddel is. Heel succesvol, dat wel: behandeling van depressie en angststoornissen zijn uiterst kosteneffectief, iedere behandeleuro betaalt zich 2,5 a 5,7 keer terug aan verminderde medische consumptie en toegenomen arbeidsproductiviteit. Kom daar maar eens om in de somatiek. Het is te danken aan onderzoek en toegenomen validiteit van ziekteconcepten.
Ik heb daarnaast een verzoek: zullen we het woord "label" in de geneeskunde laten vallen? Het geeft met name veel mensen met ernstig psychisch lijden de indruk niet serieus te worden genomen.
M.W. Hengeveld
Psychiater, Leiden
Precies, collega Van der Horst schetst een valse tegenstelling: alsof classificeren volgens de DSM-5-TR een biopsychosociale benadering van diagnostiek en behandeling uitsluit. Dat is helemaal niet zo. Waarom moet classificeren tegenwoordig toch zo '...gebasht' worden? Moeten we terug naar de tijd van de antipsychiatrie? Maakt het voor de behandeling geen verschil of een patient trekken heeft van een autismespectrumstoornis of van ADHD? Maakt het voor de behandeling geen verschil of een patient een unipolaire of bipolaire stemmingsstoornis heeft? Maakt het voor de behandeling geen verschil of een patient een delirium of een ziekte van Alzheimer heeft? Voor de duidelijkheid: dit zijn retorische vragen. Natuurlijk maakt dat een enorm verschil. En ja, bij het vaststellen van de classificatie blijft het natuurlijk niet, want de psychiatrische diagnose omvat, als het goed is, alle aspecten die collega Van der Horst noemt.
H.E. van der Horst
Huisarts niet praktiserend, Utrecht
Beste Michiel,
Het was niet mijn bedoeling om te stellen dat classificeren volgens de DSM-5-TR het toepassen van een biopsychosociale benadering uitsluit. Ik hoop van harte dat die biopsychosociale benadering wordt toegepast in de spreekkamer van ...welke arts dan ook. Al heb ik, net als Menno, wel twijfels over de mate waarin dat gebeurt. Mijn betoog is dat we heel goed moeten nadenken voordat we weer allerlei nieuwe termen voor (gezondheids)problemen die mensen ervaren, introduceren (ik zal het woord labels vermijden, heeft inderdaad ook een negatieve connotatie). In die zin kan ik me er ook helemaal in vinden dat psychiater burn-out niet als een aparte diagnose zien. De vraag die ik stel is wanneer we nu over ziekte kunnen/moeten spreken. Geldt dan de omschrijving zoals Menno die in zijn reactie stelt? Dan zijn er heel veel gezondheidsproblemen die mensen ervaren en die we niet als ziekte kunnen classificeren...
M.W. Hengeveld
Psychiater, Leiden
Beste Henriette, elke tijd, maatschappij en heeft haar eigen ziekte-idioom en ziektekenmerken, zeker in de psychiatrie (want sterk mede sociaal bepaald), maar ook in de somatiek. Vandaar ook de veranderingen in onze classificaties. Naast de criter...ia van Menno (lijdensdruk, sociaal disfunctioneren, afwijkend van de norm) is het daarom goed dat we classificatiecriteria hebben om ziekte van niet-ziekte te onderscheiden. Die criteria zijn gebaseerd op historie, epidemiologie maar ook op consensus). Vervolgens doen we brede biopsychosociale diagnostiek op etiopathogenese en behandelindicatie vast te stellen op een zeer gepersonaliseerde manier. Dit is het ideaal, maar dat wordt vast vaak niet gehaald, zeker in instellingen die gebaseerd zijn op gestandaardiseerde behandelingen, ingedeeld naar DSM-classificatie, verricht door basispsychologen.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
In 'Ik zie anders niks aan je" noem ik wat ik zie als ziekte. Het is naar (lijden, dysfunctioneren), raar (statistisch afwijkend), zwaar (het is geen keuze, maar een last) en waar ( het is niet alleen een maatschappelijk construct, ligt niet alleen ...aan maatschappelijke intolerantie).
Naar, raar, zwaar en waar. Ik was enorm in mijn nopjes toen ik dit had gevonden.
M.W. Hengeveld
Psychiater, Leiden
Terecht ben je in je nopjes met 'naar, raar, zwaar en waar'! Mooie criteria voor psychiatrische ziekten en ontwikkelingsstoornissen.
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Eens. Classificerende diagnostiek labels noemen is voor veel patiënten verwarrend.
Als we nu toch bezig zijn. Pillen slikken zou ik liever vervangen door medicatie gebruiken
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Eens. Ik zou er ook voor willen pleiten dat er weer meer bewustzijn komt van de drie aspecten van elke aandoening, nl. etiologie/ziekteoorzaak (erfelijkheid, biologische en psychologische omgevingsfactoren), pathogenese/ziekteproces, (waarbij altijd ...het hele lichaam is betrokken dus ook de hersenen) en symptomatologie/ziekteverschijnselen, die in de psychiatrie vaak als classificatie worden benoemd.
De ziekte-eenheid was het ideaal met een kennis van de oorzaken, langs welke pathogenetische route, die oorzaken tot de specifieke symptomatologie leiden. Het begrip is in vergetelheid geraakt geloof ik, terwijl het heel verhelderend is.
M.W. Hengeveld
Psychiater, Leiden
Heb je het idee, Menno, dat er onvoldoende bewustzijn is van de door jou genoemde drie aspecten van de psychiatrische diagnostiek? Die behoren toch to de gangbare psychiatrische diagnostiek?
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Beste Michiel
Ik heb zeker het idee dat het denken in die drie domeinen is vervaagd.
Als men afwijkingen vindt in de hersenen bijvoorbeeld wordt meteen geroepen: De oorzaak ligt in de hersenen. Dat klopt niet. Dee oorzaak ligt nooit in de hersenen ...maar het ziekteproces gaat wel altijd via de hersenen.
Of door de onduidelijkheid over classificaties gaat men zeggen. Zie je wel het zijn geen ziektes.
Het klopt dat er binnen de psychiatrie geen ziekteeenheden bestaan. Bij vrijwel alle aandoeningen zijn vele erfelijke en biologische en niet biologische factoren betrokken en elke keer weer niet precies dezelfde en dezelfde oorzakelijke factoren bij meerdere aandoeningen. Dus het is een groot spectrum , waarbij de classificaties richtpunten zijn.
Maar daarom zijn het nog wel aandoeningen.
Staat allemaal in 'Ik zie anders niks aan je. Over psychische aandoeningen en het brein.. Menno
M.W. Hengeveld
Psychiater, Leiden
Ik deel natuurlijk je ideeën over diagnostiek en hoop dat je ongelijk hebt over het vervagen van het denken in de drie domeinen. Ik zie dat niet in de ziekenhuispsychiatrie of in de vrijgevestigde psychiatrie. Misschien in de GGZ-instellingen? Of bij... al die nieuwe lucratieve cowboy-instellingen met vooral basispsychologen die lichtere zorg bieden en daarmee het geld weghalen bij de complexe zorg? Ik verbaas me er telkens over hoeveel DSM-5-classificaties die registreren en dat de zorgverzekeraars ze zo ruim budgetteren.