Teun Toebes en het (on)menselijke gezicht van de verpleeghuiszorg

Afgelopen maandag ging de documentaire Human Forever van Teun Toebes en Jonathan de Jong in première. De pas 24-jarige Toebes heeft het toch maar mooi geflikt. Jaren op de gesloten afdeling van een verpleeghuis wonen, daar dierbare vriendschappen sluiten en tussendoor de hele wereld overreizen om een documentaire te maken die indrukwekkend is.

Het is ontroerend hoeveel liefde en aandacht Toebes heeft voor mensen met dementie. Het is indrukwekkend om te zien wat dat met hen doet. Het is ook heel mooi te constateren hoe landen die op ons lijken (Denemarken, België) laten zien hoe je ook kunt omgaan met deze doelgroep. En hoe anders dat is dan wij gewend zijn te doen. Het was eveneens hoopvol dat ook in Nederland het kwartje lijkt te vallen. Lijkt. Zo laten Grootenhout en Amstelring zien dat ook in ons land het geven van aandacht en vrijheid weldadig uitpakt voor de bewoners. En er zijn er meer. Maar nog niet genoeg.  

We hebben de gehele langdurige zorg volledig geïnstitutionaliseerd. We zijn daarin verder gegaan dan enig land in de wereld. Dat wisten we eigenlijk al, maar de docu toont dat nog eens pijnlijk duidelijk aan. In toenemende mate wordt duidelijk dat dit niet de juiste keuze was en is.  

Door de knellende arbeidsmarkt keert de wal het schip en zijn talloze bestuurders inmiddels aan het kijken of een traditioneel verpleeghuis nog wel zo’n slim idee is. Is het kwartje daarmee echt gevallen? Misschien toch niet helemaal. ‘Het is een eerlijke en harde boodschap,’ zegt Anneke Westerlaken, voorzitter van ActiZ in Zorgvisie ‘zonder dat het een aanval is op de ouderenzorg.’ 

Je moet echt wel een bijzonder roze bril op hebben om de documentaire niet te zien als een aanval op onze ouderenzorg. Het is een frontale aanval en een die ook hard onderbouwd wordt door feiten en ‘zacht’ onderbouwd door beelden. Teun Toebes vindt het niet minder dan een schandaal dat er zoiets is als een gesloten afdeling. Zijn documentaire toont feilloos aan waarom. Het was een eyeopener om te zien dat we hier te maken hebben met omgekeerde causaliteit. We constateren dat mensen met dementie gedrag vertonen dat storend is voor henzelf, de omgeving of allebei. Daarom stoppen we ze op een gesloten afdeling. Logisch toch? 

Niet dus. Toebes laat zien waarom mensen dat gedrag vertonen. Geef ze liefde en aandacht en het gedrag verdwijnt als sneeuw voor de zon. Sluit ze niet op, maar gun ze hun vrijheid. Ook als ze niet van die vrijheid gebruik maken (niemand dwingt ze om naar buiten te gaan) dan ervaren ze dat toch als vrijheid en verbetert het gedrag. Behandel ze als mens en niet als zieke planten die je nog wat water geeft totdat ze vanzelf opdrogen. 

De documentaire zou een nog groter succes zijn als het zou leiden tot werkelijke verandering. Systeempartijen als Actiz, zorgverzekeraars of VWS blijven dan niet in bewondering hangen en doen gewoon wat ze gisteren ook deden, namelijk bezig zijn met zichzelf, het aanbod en het systeem, in plaats van met de mens. Het roer moet radicaal om. Liever gisteren dan vandaag.