Grafschennis als cirkel van ontmenselijking

Het was een herfstavond in oktober vorig jaar. De dagen werden kouder en langer. Ik was dagelijks in afwachting van geen-slecht-nieuws uit mijn geboorteland Afghanistan als gevolg van meerdere aardbevingen en aardschokken. Op NOS verschenen laat op die avond berichten over de eerste telecommunicatieblokkade in Gaza. Medische hulporganisaties waren niet meer in staat om met de collega’s in de ziekenhuizen daar in contact te komen. Dit terwijl de bombardementen intensiever werden en het aantal gewonden alleen maar toenam.

Vlak voor middernacht kreeg ik een bericht van geneeskundestudent Mohammad, hier in Nederland, dat hij die avond afscheid had genomen van zijn moeder, zijn zus en zijn neefje van een paar maanden oud en dat zij elkaar aan God hadden toevertrouwd. Hij berichtte dat de laatste woorden van zijn moeder waren dat zij hoopt en bidt dat als haar dochter en haar kleinkind gedood worden dat ze menswaardig sterven en aan een stuk blijven. Ik ben er nog steeds stil van. De beelden van de vader met delen van het dode lichaam van zijn kind waren toen nog vers in hun geheugen.

Zijn zus en neefje waren toen al ontheemd en verscholen in het ziekenhuis wat later in de loop van de oorlog gebombardeerd is.

Onze aankomende collega Mohammad heeft inmiddels meer dan veertig familieleden verloren in de afgelopen 109 dagen. In stilte rouwt hij. Om zijn neef, nicht, oom, beste vriend, tante en ga zo maar door. Hij ziet de beelden van de verwoesting van het huis van hun familie op de beelden op sociale media. Ondertussen gaat hij hier door met zijn studie. In stilte. Hij blijft altijd hoopvol, vriendelijk en zijn veerkracht is bewonderenswaardig. Hij zei een keer tegen mij: ‘Als ik om me heen kijk, dan lijken de onrustige bomen mijn verdriet te begrijpen, maar de bomen praten niet terug.’

Zijn zus en zijn neefje leven nog, godzijdank. Zij hebben het gered om te overleven.

Maar de recente bevestiging van de berichten over grootschalige grafschennis in zijn geboortestad Gaza is omgeven door enorm verdriet. De generatielange familiegraven zijn verwoest. Het graf van zijn oma is verwoest. Moet hij rouwen om de doden of moet hij rouwen om de ‘dood’ en om de verminking van de doden. Van zijn grootouders. Van zijn familie en vrienden en van zijn duizenden en duizenden landgenoten. Het is een cirkel van ontmenselijking die doorgaat en doorgaat. Wij aanschouwen het ver van onze veilige huizen in stilte wat deze collega en vele duizenden andere collega’s en hun dierbaren is overkomen.

Hoeveel verloren onschuld kan ons collectief geheugen nog dragen? Hoeveel verloren levensjaren kan de moederaarde nog dragen als zelfs grafrust niet meer vanzelfsprekend is? Wij moeten als mensen elkaar in compassie vasthouden. Compassie voor de levenden en voor de doden. Anders zijn we aan de goden van de extremen overgelaten.

Wat de waarde van een graf of een gedenksteen voor de verwerking van rouw is, dat weten we als artsen en andere zorgverleners en bovenal als mens heel goed. Wat de verstoring van de eeuwige rustplaatsen op deze schaal zou betekenen voor de verwerking? Dat kunnen we ons de-stilte-eindelijk-doorbrekend voorstellen. Voor de vrijheid en het leven van ieder kind en alle onschuldige burgers – boven en onder de grond!