Weten waar je aan toe bent

Vaste afspraken maken wachten draaglijker

De miljoenen om de langste wachttijden te verkorten hebben nog niet geleid tot het gehoopte resultaat.

De druk om de wachttijden te verkorten blijft echter groot. Voor veel patiënten is de nood al hoog als zij op de wachtlijst komen en zij ervaren de wachttijd als een onzekere, vervelende periode.

Naast pogingen om de wachtlijsten weg te werken door meer geld ter beschikking te stellen, zijn andere initiatieven gestart om de wachttijden te verminderen en minder problematisch te maken. Een bekend initiatief is de zogenoemde mamma-poli. Binnen zeer korte tijd consulteert de patiënte alle benodigde specialisten, zodat zij weinig wachttijd heeft. De afspraken over maximumwachttijden zijn een ander voorbeeld. In de Treeknormen is vastgelegd hoe lang de wachttijd voor een ingreep voor patiënten met bepaalde aandoeningen zou mogen zijn. Deze normen blijken overigens hoger dan de door patiënten gewenste wachttijd.

Ook geven verzekeraars, zoals Anova, sinds kort wachttijdgaranties voor bepaalde ingrepen.

 

juridisch

Omdat verzekeraars -

zo is de hoop - niet voor elkaar willen onderdoen, worden deze garanties een middel om onderling mee te concurreren. Er is wel gepleit om maximumwachttijden wettelijk vast te leggen. Dit is juridisch echter moeilijk, omdat ziekenfondspatiënten wettelijk aanspraak maken op onmiddellijke zorg.

Verder kunnen wachttijdgaranties alleen werken als ook de zorgaanbieders daarop adequaat kunnen inspelen en bijvoorbeeld budget en mankracht genoeg hebben om iedereen binnen de gestelde termijn te helpen. Voorlopig lijken de wachttijden echter nog wel te blijven bestaan en lijkt het wenselijk de bestaande wachttijd voor de patiënt zo draaglijk mogelijk te maken. Een stelsel van vaste afspraken tussen patiënt en ziekenhuis of specialist lijkt een voor de hand liggende optie.

Om de scherpe kantjes van de bestaande wachtlijstproblematiek af te halen, is in Nieuw-Zeeland een dergelijk systeem van vaste afspraken al ingevoerd. Halverwege de jaren negentig ging men daar van wachtlijsten, die voor patiënten veelal ondoorzichtig en onzeker zijn, over naar een bookingsystem, ofwel een inroostersysteem.

Als patiënten voldoen aan de criteria voor een bepaalde behandeling, worden ze ingeroosterd op een specifieke datum. Plaatsing op een wachtlijst met de mededeling: ‘Over tien weken hoort u wellicht meer’, komt niet meer voor. Dit neemt de onzekerheid van het wachten weg; het is bekend wanneer de behandeling zal plaatsvinden. Daarbij wilde men ook dat de patiënten meer inzicht hadden in het systeem; ze moesten weten

waarom de ene patiënt langer dan de andere moest wachten op behandeling. Zo kweekte men meer begrip voor de wachttijd. Consistentie in het toepassen van de criteria en het beperken van de variatie in wachttijden tussen artsen en ziekenhuizen was daarbij uiteraard belangrijk.

 

Vaste reserveringen

Een systeem met vaste afspraken vermindert de onzekerheid: patiënten kunnen plannen maken voor de wachtperiode. Hoewel de wachttijd op zichzelf niet korter wordt, ervaart de patiënt de wachttijd als minder vervelend. Tevens geeft het de patiënt waarschijnlijk meer gevoel van controle over de eigen situatie. In Amerika, waar soms ook gebruik wordt gemaakt van een dergelijk inroostersysteem, wachten sommige patiënten even lang op niet-urgente ingrepen, maar zij zien zichzelf minder als wachtenden.⁷

Hoewel de wachttijden in Nederland over het algemeen korter zijn dan bijvoorbeeld in Engeland, zijn desondanks de wachttijden voor verschillende ingrepen (heup-, knie- en staaroperaties) relatief lang. En het ziet ernaar uit dat dat voorlopig nog wel zo zal blijven. Daarom lijkt het zeker het proberen waard om ook hier te werken aan zo’n systeem van vaste reserveringen, liefst op nationale basis. Patiënten moeten weten waarom ze een bepaalde tijd moeten wachten en ze moeten ervan op aan kunnen dat ze worden geholpen op de afgesproken datum, overmacht (zoals stakingen) voorbehouden. Alle benodigde onderzoeken en tests dienen dan binnen de gestelde wachttijd te worden gepland, liefst geclusterd zoals bij de mamma-poli. De patiënt kan dan tot zijn afspraak (voor zover de ziekte dit toelaat) zijn eigen gang gaan. Hierdoor zal men minder bezig zijn met het proces van wachten en wordt de wachtperiode minder onzeker en problematisch.⁶ Idealiter bereikt men zo een systeem met vaste afspraken, zoals dat bijvoorbeeld bij tandartsen gebruikelijk is - alhoewel de problematiek daar natuurlijk minder complex is.

 

Investeringen

Uiteraard dient men attent te zijn op negatieve effecten, zoals te veel of te weinig ingeroosterde ruimte voor spoedgevallen. Daarom zou men kunnen kiezen voor een combinatie van afspraak op datum en een lijst met patiënten die hebben aangegeven op zeer korte termijn oproepbaar te zijn, zoals nu al in enkele Nederlandse ziekenhuizen gebeurt. Door deze combinatie is een balans te vinden tussen klantvriendelijkheid (duidelijkheid omtrent datum) en efficiëntie (optimale benutting van OK-ruimte).

Verder vergt het invoeren van een dergelijk systeem zeker investeringen. Een van de consequenties kan zijn, dat een bepaalde herallocatie van personeel nodig is. Immers, het behandelingstraject zal gedeeltelijk moeten worden heringericht, bijvoorbeeld om tot een snelle assessment van patiënten te komen. Ook zal wellicht niet elke patiënt meteen een vaste afspraak kunnen krijgen, bijvoorbeeld omdat op het moment van consultatie diens gezondheidstoestand niet goed kan worden ingeschat. Voor de meeste patiënten is dit echter waarschijnlijk wel mogelijk. Het ene specialisme zal, vanwege de frequentie en omvang van spoedgevallen, makkelijker kunnen overschakelen op een systeem van vaste afspraken dan het andere. Om te voorkomen dat geplande ingrepen alsnog moeten worden afgezegd, zal hier specifiek naar moeten worden gekeken.

 

Minder problematisch

Het invoeren van een inroostersysteem kan ons inziens op verschillende punten een verbetering van het Nederlandse zorgsysteem betekenen. Ten eerste zal de patiënt de wachttijd als minder belastend ervaren. Ten tweede zal de patiënt beter begrijpen waarom hij een bepaalde periode moet wachten: hij krijgt inzicht in de gehanteerde criteria. Ten derde verschaft een dergelijk systeem een beter inzicht  in de werkelijke wachttijden. Bovendien brengt het een prettigere werkwijze voor de specialisten mee, aangezien zij de patiënten meer zekerheid kunnen bieden. Kortom, nu een snelle reductie van wachttijden moeilijk lijkt,

is het goed om te bezien hoe de bestaande wachttijden minder problematisch kunnen worden  gemaakt. Het invoeren van een stelsel van vaste reserveringen lijkt een goede optie. Wij willen alvast wel een datum prikken voor de invoering ervan.

 

dr. W.B.F. Brouwer,

gezondheidseconoom (EUR-fellow)

drs. A.P. Stoop,

gezondheidswetenschapper

Instituut Beleid en Management in de Gezondheidszorg, Erasmus Universiteit Rotterdam

Correspondentieadres: dr. W.B.F. Brouwer, iBMG, Kamer L4-121, Erasmus Universiteit Rotterdam, Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam

 

Referenties

1. Zie Laeven AMW, Hulst BL van, Mathijssen SW, Eijk W van. Het wachtlijstfonds 1999 - de derde inhaalslag? Prismant, Utrecht, 2000 en bijvoorbeeld De Volkskrant, Aanpak van wachtlijsten loopt vast in bureaucratie, 28-02-2001.

2. Van Loon L, Horstman K, Houtepen R. Wachten met smart. Medisch Contact 2000; 55 (44): 1554-6.

3. Friele RD, Dane A, Andela M. Wachten duurt lang. Medisch Contact 2001; 56: 542-4.

4. Hermans HEGM, Brouwer WBF. Bedrijvenpoli’s leiden tot tweedeling in de zorg: mythe of realiteit? Nederlands Juristenblad 1998;73:1095-1101.

5. Brouwer WBF, Doorslaer EKA van, Hermans HEGM. Wachtlijsten in de Nederlandse gezondheidszorg: Europese invloeden. Rapport voor ZorgOnderzoek Nederland. Den Haag, 2001.

6. Hadorn DC, Holmes AC. The New Zealand priority criteria project. BMJ 1997; 314: 131-134.

7. Frankel SJ, West RR. What is to be done? in: Frankel S, West R (eds). Rationing and rationality in the National Health Service. London: MacMillan, 1993

 

SAMENVATTING

·        De wachttijden in de zorg zullen voorlopig nog wel blijven bestaan.

·        Een systeem van vaste afspraken kan het wachten voor patiënten veraangenamen.

·        Het verdient aanbeveling ook in Nederland te bezien in hoeverre een systeem van vaste afspraken kan worden ingevoerd.