Meer van Vittorio Busato

‘Er zit nog zaagsel in mijn masker.’ Onder grote hilariteit zet Ruud hoestend zijn masker af. ‘Ik had er vanochtend bij arbeidstherapie wat gaten in geboord, maar blijkbaar heb ik het niet goed schoongemaakt.’

De overzichtstentoonstelling In Search of Humanity van het werk van de Chinese kunstenaar, onderzoeksjournalist en mensenrechtenactivist Ai Weiwei, is één grote ode aan de vrijheid van menings­uiting, en daarmee aan de beschaving.

‘Het is soms beter te focussen op de optelsom van kleine effecten dan op de grote, verlossende vooruitgang.’ Daar kunnen psychiatrie en klinische psychologie iets van leren, aldus Willem van der Does, hoogleraar en afdelingshoofd Klinische Psychologie aan de Universiteit Leiden.

Vader, de autobiografische brievenroman alias moedige en therapeutische zelfanalyse van psycholoog Ap Dijksterhuis, is een prachtig, bij vlagen ontroerend boek. Met name de passages over zijn eigen vaderschap komen binnen – en dat zullen ze extra doen bij leden van het zogenaamd sterke geslacht die ook geworsteld hebben met de confronterende kwestie of eigen voortplanting nu wel zo’n goed idee is.

Het voor de International Booker Prize genomineerde Hemel van de Japanse schrijfster Mieko Kawakami is een juweeltje. Of beter gezegd: een gruwelijk juweeltje.

Op 27 juli 2017, om half twaalf ’s avonds, gaat bij de hoogzwangere Saskia Wolters de bel. Haar ouders staan voor de deur. Joost – haar broer, hun zoon, echtgenoot en vader van een acht maanden oud zoontje – is begin die avond op weg naar huis in een volle Amsterdamse metro doodgestoken. Het duurt dagen voordat het Nederlands Forensisch Instituut sectie heeft verricht en de nabestaanden naar hem toe mogen.

De kampervaringen van Herman van Praag (1929) tijdens de Tweede Wereldoorlog leerden hem het belang inzien van hoop en veerkracht. Die ervaringen van machteloosheid kunnen iemand óók volwassen, (mentaal) weerbaar en zelfbewust maken.

‘Om stabiel te blijven in veranderende omstandig­heden moet je wel voortdurend aanpassen en veranderen.’ Dat stelt psycholoog Roel Verheul in Homo Plasticus. Volgens Verheul, tot voor kort bestuursvoorzitter van ggz-instelling De Vierspong en bijzonder hoogleraar persoonlijkheidsstoornissen aan de Universiteit van Amsterdam, is ons vermogen tot aanpassing en verandering de grootste kracht van de mens.

Het begin van de film Beau is afraid is zeer beklemmend. De kijker is getuige van de geboorte van Beau Wasserman, gefilmd in een soort van waas vanuit de baarmoeder tot in de handen van zijn moeder Mona. Zij raakt in paniek omdat hij geen geluid maakt. Pas na een flinke pets op de billen begint Beau te huilen. De moeizame bevalling blijkt de voorbode van een complexe verhouding met een dominante, dwangmatig controlerende moeder én zeer succesvol onderneemster. Zijn leven zal psychisch niet over rozen gaan.

‘Briljante psychiater die zelf gek werd’, kopte de Volkskrant op 13 februari 2002. Het betrof het overlijdensbericht van psychiater Pieter Cornelis Kuiper, geboren in 1919, die in 1988 met Ver heen een bestseller over zijn eigen depressies schreef.

Het levensverhaal van de Deense kunstenaar Ovartaci (1894–1985) is moeilijk alledaags te noemen. ‘Een autodidactisch kunstenaar en dichter, een wereldreiziger, een intellectueel, een dromer, een psychiatrisch patiënt, een ingenieur, een yogi, een natuurliefhebber’, lezen bezoekers bij binnenkomst van de tentoonstelling Becoming Ovartaci.

Museum Perron Oost is het kleinste museum van Amsterdam, mogelijk van de wereld. Het monument bestaat uit een perron met kasseien en twee rijen parasolplatanen, een opzichtershuisje, een wagon en niet meer in gebruik zijnde spoorrails. Beeldend kunstenaar Joep van Lieshout tekende in 1993 voor het onderwerp als eerbetoon aan het industriële verleden van het Oostelijk Havengebied.

We waren niet gewoon om maar niet te zeggen dat we niet normaal waren.’ Zo introduceert Yuna, hoofdpersoon in de magistrale roman De nichtjes van de Argentijnse schrijfster Aurora Venturini (1922- 2015), haar familie van misbedeelden.

Wie naarstig op zoek is naar de beste versie van zichzelf, zou snel eens naar het Beautiful Distress House kunnen gaan. Daar is tot eind februari de prikkelende en relativerende tentoonstelling There is no better me te zien van de respectievelijk Duitse en Japanse, maar grotendeels in Nederland opgeleide kunstenaars Nina Glockner en Sachi Miyachi.

De expositie Youth van de Duitse kunstenaar Anne Imhof (1978) zou eigenlijk in het Garage Museum of Contemporary Art in Moskou het levenslicht zien. De voorbereidingen ervoor waren in volle gang, maar toen brak de oorlog in Oekraïne uit en werd het hele tentoonstellingsprogramma uitgesteld.

Een bezoek aan het architectonisch prachtige en tegelijk melancholisch stemmende Museum Dr. Guislain, een voormalig ‘krankzinnigengesticht’ in Gent, is een aanrader.

Fotograaf Geert Broertjes kreeg ruim drie jaar geleden last van steeds erger wordende buikpijn. De oorzaak bleek een tumor in zijn dikke darm, met uitzaaiingen naar lever, longen en lymfeklieren.

Gabriel García Márquez overleed in 2014 aan de gevolgen van dementie. Zijn oudste zoon, filmregisseur Rodrigo García, schreef met Er is nog tijd een prachtig, onopgesmukt en teder egodocument over zijn vader en zijn familie die met rouw en verlies wordt geconfronteerd.

‘De moderne samenleving is klaar voor een correctie op de genderverschillen wat betreft macht en privilege. Maar deze kan niet alleen door vrouwen tot stand worden gebracht. De genderrollen zijn zozeer met elkaar verweven dat mannen en vrouwen allebei tegelijkertijd zullen moeten veranderen.’ In Anders laat primatoloog Frans de Waal zien dat sociaal gevormde genderverschillen wel degelijk een biologische basis hebben.

‘Eén gebruikt condoom. Elf ongebruikte condooms. Een dildo. Vijf injectienaalden. Een set anaalkogels klein. Een set anaalkogels groot.’ De lange openingsscène van de film Feast werkt op een gegeven moment op de lachspieren.

Hoe ziet je leven eruit als je niet ‘normaal’ met anderen kunt praten of zelfs helemaal zwijgt? In 2007 schreef de destijds 13-jarige autistische Japanse jongen Naoki Higashida The Reason I Jump, dat voor filmmaker Jerry Rothwell het uitgangspunt werd voor zijn gelijknamige documentaire.

Tuğrul Çirakoğlu, eigenaar van het Amsterdamse schoonmaakbedrijf Frisse Kater, beschrijft in zijn columns voor Het Parool met veel compassie en waardigheid het verborgen psychologisch leed dat schuilgaat achter mensen die niet alleen leven in extreem vervuilde omstandigheden, maar die vaak ook eenzaam en verlaten tussen hun uitwerpselen zijn overleden – op natuurlijke wijze dan wel na een suïcide – en pas weer opgemerkt worden nadat bijvoorbeeld buren klagen over stank of doordat de lijkmaden door het plafond komen.

In 1631 etste Rembrandt zowel ‘Het pissende mannetje’ als ‘Het pissende vrouwtje’. Rembrandt hield ervan mensen en hun lichamen realistisch te schilderen. Geïnspireerd op zijn etswerk verbeelden dertien hedendaagse kunstenaars hun niet-geïdealiseerde kijk op het menselijk lichaam.

‘Het verzamelde werk van Peter van Straaten is een atlas van de menselijke psyche.’ De rake typering is van Willem van der Does, hoogleraar klinische psychologie aan de Universiteit Leiden en een van de acht gastconservatoren van de herdenkings­tentoonstelling Misschien valt er wat te lachen in het Allard Pierson over ‘deze chroniqueur van de Nederlandse zielenroerselen’.

Ze heeft sinds 2009 een eigen museum in het Portugese Cascais. Ze heeft grote overzichtstentoonstellingen gehad in onder meer Madrid, Sao Paulo en Parijs. Toch zal de Portugese kunstenares Paula Rego bij het grote publiek in Nederland niet heel bekend zijn.