Meer van Arko Oderwald

De gezichten van de Deense auteur Tove Ditlevsen beschrijft op zeer treffende wijze hoe de hoofdpersoon, duidelijk autobiografisch gevoed, langzaam in een psychose met hallucinaties en wanen glijdt.

Literatuur is vaak een interessante omweg om iets duidelijk te maken. Neem nu de novelle De Zwemmers van Julie Otsuka. De eerste 65 bladzijden gaan over een bonte verzameling mensen die wekelijks op hetzelfde moment gaat zwemmen in een zwembad. Het zwembad is eigenlijk het enige wat deze groep gemeenschappelijk heeft.

Het was in 2015 dat een redacteur van een literair tijdschrift voor 1 dollar het boek W-3 van Bette Howland vond, waarop een aanprijzing stond van Saul Bellow. In 1974 gepubliceerd, maar eigenlijk nooit tot iemand doorgedrongen, en zo terechtgekomen in de ramsjbak. De redacteur las de roman en ging op zoek naar de auteur. Zo kwam er nieuwe aandacht voor Bette Howland en werd haar roman opnieuw uitgebracht.

Elena, een vrouw met de ziekte van Parkinson, heeft zich voorgenomen naar Buenos Aires te gaan en dat vereist een zorgvuldige planning met betrekking tot het innemen van haar pillen. Zonder de pillen kan ze niet opstaan en nauwelijks lopen. Haar blik is als ze staat permanent naar de grond gericht. Haar tijd is parkinsontijd.

Maxim Osipov vertrok in maart van dit jaar uit Rusland, onmiddellijk na het begin van de oorlog. Dat het goed mis is in Rusland is ook duidelijk te lezen in zijn tweede bundel verhalen, die onlangs in Nederland is uitgebracht onder de titel Kilometer 101.

Het is niet makkelijk om over zelfmoord een luchtige roman te schrijven, maar Miriam Toews is het met Niemand zoals ik gelukt. Het gezin van de hoofdpersoon is tamelijk vrijgevochten in een verstikkende geloofsomgeving, een menno­nitisch milieu in Canada. Er is een suggestie dat dat ook te maken heeft met het feit dat de vader zelfmoord heeft gepleegd.

David, een oude, bijna blinde schilder heeft zijn passie voor het schilderen moeten opgeven en schrijft nu over wat zijn leven heeft bepaald. Hij werd wereldberoemd, maar leed werd hem niet bespaard.

Dankzij de vroegdiagnostiek van de ziekte van Alzheimer heeft kennis van een min of meer vaststaande toekomst ook zijn schaduwzijden. Mijn vader zei altijd dat dementie zo gek nog niet was, want dan beleef je je eigen einde niet, maar daar wordt ook anders over gedacht.

Er zijn al aardig wat romans verschenen waarin cholera een belangrijke rol speelt. Bijvoorbeeld De dood in Venetië uit 1911 van Thomas Mann, De bonte sluier van Somerset Maugham uit 1925 en Liefde in tijden van cholera van García Márquez uit 1985. In al deze romans speelt cholera een rol in een moreel verhaal.

De coronatijd is aangebroken. Dora woont in Berlijn, samen met haar vriend die journalist is. Zij werkt zelf bij een (woke) reclamebureau. De vriend radicaliseert steeds verder. Niet als wappie, maar precies het tegenovergestelde: de Apocalyps nadert met klimaatverandering, virussen, isolatie.

De autobiografische novellen De adem, een besluit en De kou, een isolement van Thomas Bernhard (1931-1989) gaan over zijn verblijf in het ziekenhuis en sanatorium op verdenking van tuberculose. De Adem, een besluit, gepubliceerd in 1978, kent geen hoofdstukindeling en heeft geen alinea’s. Het kost de lezer daarom enige tijd om het ritme van de schrijver te pakken te krijgen. Zit je eenmaal in het ritme, dan leest het boek als een trein – zij het een trein die op weg lijkt naar het einde.

In 2020 verscheen een vertaling van On being ill van Virginia Woolf, aangevuld met drie essays. Nu is er een Engelse vertaling van essays uitgekomen, aangevuld met vijf nieuwe essays en de inleiding tot de Cancer Journals van Audre Lorde uit 1980.

In Duitsland ligt euthanasie gevoelig. Het verleden bepaalt de senti­menten. Klaas ten Holt beschrijft in zijn roman De goede dood waar men bang voor is: iedereen boven de 70 is nutteloos en kan maar beter ‘geholpen’ worden.

Rinus Spruit zorgde er, na drie romans, in 2019 voor dat we nader kennis konden maken met Albert Willem van Renterghem, een Zeeuwse plattelandsarts die samen met Frederik van Eeden een hypnosepraktijk in Amsterdam begon. Nu is er De verlossing van Jacob Smallegange, een Zeeuwse roman over twee personen. Als eerste is daar Gerard Strobrand, een alleenstaande en maatschappelijk weinig succesvolle zestiger. Hij is een klein beetje wereldvreemd, voelt zich aangetrokken tot een vrouw die zich ontpopt als psychiatrisch patiënte, en moddert weer verder.

Woorden voor kinderleed, makkelijk zijn ze meestal niet. Frans Thomése vond ze in Schaduwkind, Elvis Peeters in Wat alleen wij weten. Deze novelle wordt door een jongen van 12 verteld.

Jean Martin Charcot, de Franse neuroloog uit de tweede helft van de 19de eeuw, heeft enkele belangrijke inzichten op zijn naam staan, met name wat betreft MS.

Ik denk dat iedereen op een gegeven moment in zijn of haar leven zich de vraag stelt hoe je oude dag eruit zal gaan zien. In Tot de dood ons scheidt van Lionel Shriver stellen de hoofdpersonen, een echtpaar van net 50, zich die vraag na het overlijden van de vader van de vrouw.

Flannery O’Connor, Harper Lee, Alice Walker, Tennessee Williams, Carson McCullers, William Faulkner – het zijn slechts enkele namen uit de rijke literaire traditie van het zuiden van de Verenigde Staten.

De Portugese schrijver en dichter Fernando Pessoa liet bij zijn overlijden een kist (of kisten, dat is niet helemaal duidelijk) met ongepubliceerde documenten na, geschreven door meerdere auteurs, allemaal afsplitsingen van Pessoa zelf.

Monstrum van Miquel Bulnes (pseudoniem van arts-microbioloog en MC-columnist Miquel Ekkelenkamp) is moeilijk te bespreken zonder de clou te verraden, maar toch zal ik dat niet doen. Het verhaal: de Franse vriend van een geadopteerde Nederlandse vrouw is paleogeneticus. Hij onderzoekt hoe de mens zich ontwikkeld heeft aan de hand van het DNA van oude botresten.

De Portugese schrijver/dichter Fernando ­Pessoa (1888-1935) creëerde een oeuvre dat een netwerk vormt van stijlen en invals­hoeken. Bij elke stijl en invalshoek hoort een andere auteur. Pessoa is daardoor de schrijver met de meeste aliassen, die allemaal als verschillende personae optreden en ook elkaars werk bespreken en beoordelen.

De antipsychiatrische beweging heeft ons veel autobiografische verhalen bezorgd over het leven in een psychia­trische inrichting. Autobiografische ­verhalen hebben ook bijgedragen aan de ontwikkeling van het antipsychiatrische gedachtegoed, zoals Faces in the water van Janet Frame (1961), One flew over the cuckoo’s nest van Ken Kesey (1962) en The bell jar van Sylvia Plath (1963).

Er zijn al heel veel autobiografieën over borstkanker geschreven, maar het recentelijk vertaalde boek van dichteres Anne Boyer, Het ontsterven, springt er duidelijk uit.

Russische schrijvers van de 19de en begin 20ste eeuw worden over de hele wereld geroemd. Na de Tweede Wereldoorlog gebeurde dat wat minder, althans afgaande op wat wij in het Westen daarvan meekrijgen. Af en toe echter bereikt ons een moderne Russische schrijver, zoals Maxim Osipov (1963).

Over ziek zijn (On being ill) van Virginia Woolf is een beroemd, maar ook vreemd essay. Het meandert van ziek zijn naar taal, weer verder naar religie, eenzaamheid, lezen, waanzin, zelfmoord en ten slotte het leven na dit leven.