Nederlands onderzoek laat zien: ect is veilig

Bijwerkingen

Dore Loef e.a. publiceren in Journal of Affective Disorders de resultaten van een studie waarin ze 634 mensen volgden die ect ondergingen. Bedoeling was om eventuele bijwerkingen in kaart te brengen. In de week na de laatste ect-sessie bleken mensen inderdaad meer moeite te hebben om informatie op te halen uit hun geheugen en om eerder verworven informatie te onthouden. Maar na drie maanden verbeterden alle onderzochte hersenfuncties. Neuropsycholoog Dore Loef daarover: ‘Vaak waren mensen zelfs beter dan de baseline die we vooraf vaststelden. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de deelnemers aan het onderzoek toen depressief waren – ook dat heeft invloed op de werking van het geheugen.’

Bij jongere patiënten bleek het verschil in de hersenfuncties voor en na ect het grootst

Vraag was ook of valt te voorspellen welke patiënten de meest hevige bijwerkingen zullen ondervinden. Loef e.a. gingen dat na, en onderzochten de invloed van allerlei demografische, klinische en somatische kenmerken, waaronder bijvoorbeeld cardiovasculaire factoren. Leeftijd bleek de enige betrouwbare voorspeller. Bij jongere pa­­­tiënten met een depressie bleek het verschil in de hersenfuncties voor en direct na ect het grootst. ‘Wanneer de onderzoeksgroep in tweeën wordt gesplitst op basis van leeftijd is duidelijk te zien dat patiënten jonger dan 63 jaar cognitief beter functioneren voor de ect dan ouderen, waarna zij vervolgens relatief meer verslechteren gedurende de ect-kuur. Bij oudere patiënten zijn de hersenprestaties voor en direct na de ect-kuur relatief stabiel.’

Neuroplasticiteit

Dat die geheugeneffecten tijdelijk zijn, zou te maken kunnen hebben met het feit dat ect de neuroplasticiteit bevordert. In een tweede studie die verscheen in Translational Psychiatry, onderzoeken Dore Loef e.a. daarom post mortem het brein van twaalf personen die in de vijf jaar voorafgaand aan hun overlijden ect hadden gekregen. Hun hersenen werden vergeleken met tien breinen van depressieve leeftijdsgenoten die geen ect hadden ondergaan en vijftien hersenen van gematchte controledonoren zonder enige neurologische of psychiatrische geschiedenis. Loef e.a. vonden een paar gevreesde effecten niet: zo lijkt ect het hersenweefsel in de hippocampus niet blijvend te beschadigen, hetgeen overeenkomt met eerdere bevindingen uit casereports van mensen die tientallen ect’s hebben gehad. Ze vonden ook geen aanwijzingen voor neuro-inflammatie wat ook overeenkomt met eerder onderzoek. Direct na een ect-sessie gaan ontstekingsmarkers weliswaar omhoog, maar op de langere termijn dalen ze weer.

Hippocampus

Loef: ‘We hebben ook gekeken naar markers voor neurogenese en neuroplasticiteit. We vonden dat die meer voorkomen in een gedeelte van de hippocampus van mensen die ect hebben ondergaan.’ Ze maakt daarbij wel een voorbehoud: ‘Het gaat om een kleine, heterogene onderzoeksgroep.’ Toch ziet ze wel ruimte voor enige speculatie over wat er aan de hand zou kunnen zijn: ‘Mogelijk heeft ect het effect dat in de hippocampus oude verbindingen verdwijnen en nieuwe connecties worden aangemaakt, waardoor je tijdelijk cognitief wat minder goed functioneert, maar na enige tijd juist weer beter.’ ‘Dat is ook niet vreemd, want de hippocampus is zowel betrokken bij stemming als bij geheugen’, vult psychiater en coauteur Annemiek Dols aan. Ze legt uit: ‘Door de depressie is de hippocampus wat gekrompen, met de ect zet je een soort reorganisatie in gang. Vergelijk het met een bedrijf waar een reorganisatie plaatsvindt, meestal werkt het dan in eerste aanleg ook wat minder, voordat het juist weer een stuk beter gaat.’ Wat daarbij overigens de kip of het ei is: de depressie veroorzaakt veranderingen in de hippocampus of die veranderingen zijn de basis van een depressie – daarover durven beide onderzoekers geen harde uitspraken te doen.

Veilig en zinvol

Dols vindt dat beide onderzoeken laten zien dat ect veilig en zinvol kan worden ingezet. Maar let wel op de juiste indicatie: ‘Patiënten die goed reageren op ect zijn doorgaans mensen die een depressie hebben met psychotische kenmerken, vaak kennen ze een korte episodeduur, zijn ze pas kortgeleden depressief geraakt en hebben ze niet al allerlei medicijnen zonder succes geprobeerd. Voor deze groep zou je ect wellicht eerder moeten inzetten. Dat een later tijdstip in hun depressie minder zinvol is, vindt Dols niet vreemd: ‘Uit de neurobiologie weten we dat er wat de neuroplasticiteit betreft een point of no return is. Als een patiënt daaraan voorbij is, kun je die plasticiteit niet meer activeren.’

Dutch ECT Consortium

Het onderzoek van Loef en Dols was mogelijk dankzij het feit dat vele Nederlandse ect-onderzoekers het Dutch ECT Consortium (DEC) hebben opgericht, waarin ze hun data voortaan delen. Dols: ‘Dat maakt dat we nu over een van de wereldwijd grootste cohorten beschikken en dat we allerlei onderzoeksvragen nu goed kunnen beantwoorden. Zo kunnen we de behandeling met ect voor individuele patiënten optimaliseren. En stellen wij ze in staat daarover weloverwogen en goedgeïnformeerde beslissingen te nemen.’

Pre-treatment predictors of cognitive side-effects after treatment with electroconvulsive therapy in patients with depression: A multicenter study