Macht corrumpeert

Voorzitterscolumn

We beginnen in bed. Gezellig en leuk, zo hoort het te zijn. Met als voorwaarde ‘gelijkwaardigheid’.

Wat verandert er aan dat lieflijke tafereel als er maar één dingetje wordt gewijzigd, namelijk als één van de twee

de ander betaalt?

In fysieke zin verandert er dan niet veel, maar een essentieel verschil zorgt ervoor dat alles anders wordt: macht. De klant heeft de macht, want hij heeft het geld. En Xaviera heeft te gehoorzamen.

Dat in zulke situaties macht heel snel corrumpeert, herinner ik me nog van de verhalen van mijn passagiers toen ik taxichauffeur was op de Amsterdamse Wallen, omgeving Warmoesstraat. Verhalen van hoerenlopers, maar ook van middenstandsters die de kost vooral tijdens de ANW-uren verdienen. Verhalen die duidelijk maken dat macht vrijwel alles blijkt te bepalen.

Om echt samen te werken is gelijkwaardigheid een essentiële voorwaarde. Daarbij past geen relatie die is gebaseerd op machtsverschil. Om die reden is het ongewenst dat een huisarts in een gezagsrelatie staat met een commerciële organisatie. Want dan ontstaat er onmiddellijk een machtsrelatie en dat is funest voor de medische onafhankelijkheid. U begrijpt het: een huisarts hoort nooit in dienst te zijn van een zorgverzekeraar of van een daarvan afgeleide BV.

Maar die onafhankelijkheid staat ook onder druk als de dokter de macht heeft over de patiënt, overweegt u misschien. Correct, helemaal waar. En dat is in ons land - gelukkig - dan ook niet de situatie. Een patiënt heeft vrije artsenkeuze en zo hoort het ook. Maar als die vrijheid te groot wordt, ontstaat er toch weer een machtsfactor van belang. Want dan heeft de patiënt macht over zijn dokter. Belgische toestanden zijn dan het gevolg. ‘Krijg ik geen pilleke van u, dokter? Allez, dan ga ik toch lekker naar uw collega twee straten verderop.’

Die macht ontstaat ook als de poortwachtersfunctie wordt losgelaten. ‘Wat zegt u, dokter, u verwijst mij met mijn gezwollen vingerkootje niet door naar de fysiotherapeut? Dan ga ik toch lekker zelf! De verzekering betaalt wel.’

Misschien is een van de grootste verdiensten van huisartsen wel dat ze de machtspositie die ze hebben

- en waar ze voor knokken - nooit hebben misbruikt. Ondanks dat huisartsen als enige poortwachter de patiënt toegang kunnen verlenen tot de zorg, en ondanks dat er een groot tekort is aan die poortwachters, leveren ze nog steeds een prima service.

Kwalitatief hoogwaardig, hetgeen blijkt uit de grote tevredenheid van patiënten over hun huisarts

en uit de geringe kosten van huisartsenzorg: 90 procent van de klachten wordt door hen opgelost voor 3 procent van de kosten. En ook kwantitatief functioneren huisartsen nog steeds ver boven gemiddeld: anger dan een dag wachten op een consult komt in het woordenboek van de huisarts niet voor.

Toch hebben huisartsen nauwelijks machtsmiddelen om hun positie te verdedigen. Zorgverzekeraars breken alle regels van fatsoen en zetten - dankzij de macht van het kapitaal - zonder overleg eigen ‘medical support teams’ op. Ze beginnen met eigen praktijken en kunnen met geldverslindende campagnes hun macht etaleren richting patiënten.

Is dat machtsmisbruik? Ik denk het wel. In plaats van in alle bescheidenheid de noodzakelijke en nuttige functie te vervullen als ondersteuners van de medici, nemen ze rücksichtslos het voortouw. In plaats van aan huisartsen te vragen om, met door henzelf aan de huisartsen ter beschikking gestelde middelen, oplossingen te creëren voor bestaande knelpunten in de zorg, walsen ze overal overheen en misbruiken hun macht (lees: geld) om hun beleid door te drukken. En dan, na een halfjaar met een publieksoffensief - betaald door de premies van de verzekerden - melden ze met veel bombarie dat de wachtlijsten met tien dagen zijn bekort.

Heeft de overheid geen macht in dezen? Uiteraard wel. Maar ook de overheid heeft veel macht weggegeven. Niet de bevolking regeert, maar de zorgverzekeraars.

Is dit een zielig verhaal? Nee, zo is het althans niet bedoeld. Uiteindelijk keert de wal het schip. Uiteindelijk zal de macht van de patiënten winnen. Patiënten die betaalbare zorg willen hebben, op een hoog niveau, verleend door deskundige dokters. Laagdrempelig en betrokken. Kortom, die ouwe, vertrouwde zorg van de huisarts, de gezinsarts. De uiteindelijke macht ligt toch bij de patiënten. En dat is maar goed ook.