Experimenteerdrift

‘Gelijkheid tussen de mensen, gelijkheid tussen de soorten.’ Dat was het doel van de Russische wetenschapper Ilya Ivanov. Zijn experimenten? Het kruisen van mensen met apen door het insemineren van apen met menselijk sperma. Hij deed dat in de jaren twintig van de vorige eeuw. Hanna Bervoets – bepaald niet vies van literaire experimenten – koppelt aan Ivanov, tevens de titel van haar roman, een hedendaagse romanheld, Felix van der Elsken. Hij blikt terug op de jaren waarin hij als jonge wetenschapper in de ban raakte van de virologe Helena Frank (begin jaren negentig van de vorige eeuw). De aidsepidemie was op haar dieptepunt, en geïnspireerd door het werk van Ivanov wilde Frank ook een aap kruisen met een mens. Haar missie was inzicht te krijgen in het ontstaan van het aidsvirus.

Zijn fascinatie voor haar deed Felix ethische grenzen overschrijden. Hij besefte dat ter plekke, en twintig jaar later nog beter. Helena Frank hoonde zijn bezwaren destijds weg: ‘Morele normen van nu zijn de fundamentalistische geloofsovertuigingen van ooit. Wie niet in God gelooft zou ook ethiek moeten afwijzen, want net als religie is moraal zand in de wielen van de vooruitgang, ethiek het tegendeel van progressie.’ Daar valt een heleboel op af te dingen, maar uitdagend is het beslist.

Bervoets is als romanschrijver zelf ook ‘onderzoeker’ en richt zich vooral op normen (‘een norm is geen waarheid, maar een constructie’) en de menselijke identiteit. Hoofdpersoon Felix is daarbij haar gids. Want twintig jaar na dato terugblikkend, is Felix uitgegroeid tot een ander mens. Dat maakt hem overigens ook een aantrekkelijk want onbetrouwbaar verteller: hij laat dingen weg, poetst andere zaken op en schuwt een leugentje niet. Zoals normen een constructie zijn, geldt dat evenzeer voor de menselijke identiteit. De omgeving, de opleiding, de maatschappelijke context, de mensen die iemand ontmoet, dat alles draagt bij aan de eigen identiteit. Tussen de regels door pleit Bervoets daarbij voor een groter empathisch vermogen. Dat geeft deze roman een warm-menselijke gloed. Wat zou het mooi zijn, als Darwins ‘the struggle of the fittest’ plaatsmaakt voor een ander adagium, waarbij een andere eigenschap dan sterkte de overleving bepaalt: zachtmoedigheid. Frans Meulenberg

Ivanov, Hanna Bervoets, Atlas/Contact, 310 blz., 19,99 euro.

Bestel direct bij bol.com paperback, 19,99 euro / E-book 14,99 euro