Witte sneeuw, de warme bakker en psychisch lijden
4 reactiesSpreken van nat water is, net als van witte sneeuw en van een oude bejaarde een pleonasme. Een pleonasme is een uitdrukking waarin een woord iets benoemt wat al in het andere woord besloten ligt. Water is immers altijd nat, sneeuw altijd wit en een bejaarde altijd oud. Geldt dit ook voor psychisch lijden? Net als water altijd nat is, is lijden altijd psychisch. Het gaat immers om een innerlijke beleving, ook al is de oorzaak dat je been eraf gerukt is.
Toch is spreken van psychisch lijden geen pleonasme. Je moet het vergelijken met de warme bakker, dodelijke slachtoffers, een luie stoel en een lekker kopje koffie. Dit heet hypallage wat verwisseling betekent. Het bijvoeglijk naamwoord verwijst daarbij niet naar een eigenschap van het erop volgende zelfstandig naamwoord, maar naar iets anders. In het geval van psychisch lijden naar de oorzaak ervan, namelijk een psychische aandoening.
Maar hiermee zijn we er nog niet, want spreken van een psychische aandoening is ook weer een hypallage. Niet de áándoening is psychisch, maar de symptomen. Het droste-effect gaat nog even door, want ook spreken van psychische symptomen is weer een hypallage. De symptomen zijn niet psychisch, maar spelen zich af in het functioneren van de psyche, dus de innerlijke beleving en het daaruit voortvloeiende gedrag.
Voor lichamelijk lijden geldt overigens precies hetzelfde. Het lijden is niet lichamelijk, de aandoening is niet lichamelijk en de symptomen zijn niet lichamelijk, maar het verwijst allemaal naar het functioneren van het lichaam.
Zowel bij psychische als bij lichamelijke aandoeningen is er sprake van ziekteoorzaken (etiologie), ziekteproces (pathogenese), ziekteverschijnselen (symptomatologie). Oorzaken zijn bij beide erfelijkheid en biologische en psychische omgevingsinvloeden. Het ziekteproces is de route waarlangs die oorzaken leiden tot de symptomen. Daar is het lichaam áltijd in zijn geheel bij betrokken. Bij lichamelijke aandoeningen. No brain no pain. Én bij psychische aandoeningen. Zonder zenuwen geen ziel. Maar ook de rest van het lichaam doet mee met onze beleving.
Eigenlijk vind ik het hele onderscheid tussen lichamelijke en psychische aandoeningen een ramp. Spreken van psychische aandoeningen geeft volstrekt ten onrechte het idee, dat deze minder vast zijn, ijler en veranderlijker. Daardoor worden ze minder serieus genomen en meer veroordeeld. ‘Als je maar wil, dat is het verschil.’ Overigens is dit moreel oordelen niet beperkt tot psychische aandoeningen. Over bijvoorbeeld obesitas wordt ook fors geoordeeld. ‘Elk pondje komt door het mondje.’ Ooit werd zelfs kanker gezien als het gevolg van psychisch verkeerd in de wereld staan. Karin Spaink schreef daarover het boek: Het strafbare lichaam (ook een hypallage). Ze spreekt daarin van de orenmaffia en het kwakdenken: Kwakzalverig alles maar psychisch (‘tussen de oren’) noemen.
Uiteindelijk gaat het allemaal om de vraag hoe vrij je ergens in bent. Kun je er iets aan doen? Ben je dader of slachtoffer? Slecht of ziek? Verdien je straf of begrip? Oordelen hoort bij het rechtsleven, niet in de gezondheidszorg. ‘Stap eens uit je slachtofferrol’, kreeg een patiënte van me recentelijk te horen. Dat zou je eens tegen een kankerpatiënt moeten zeggen. Alsof het een rol is waar je voor kunt kiezen. Er is een onuitroeibare neiging een lichamelijke aandoening te zien als een echte ziekte en een psychische als een keuze. Onuitroeibaar of niet. Ik blijf ertegen strijden. Ik heb geen keus.
Meer blogs van Menno Oosterhoff-
Menno Oosterhoff
Menno Oosterhoff is (kinder- en jeugd)psychiater eninitiatiefnemer van www.ocdnet.nl en www.ocdcafe.nl. Hij maakt de podcast ‘God zegene de greep’ over de dwangstoornis. Daarover gaat ook zijn boek ‘Vals alarm´ waarin ook zijn eigen dwangstoornis aan de orde komt. Zijn boek ‘Ik zie anders niks aan je’ gaat over psychische aandoeningen in het algemeen. Tenslotte vindt u een bloemlezing van zijn blogs terug in het boek 'De psychiater en ik', een uitgave van Medisch Contact.
G.R.I. Slock
huisarts, Sluis
Zeer interessante column, de grote hoeveelheid pychosomatische problemen bewijst dat de indeling erg arbitrair is.
Probleem is dat psychische klachten moeilijker objectiveerbaar zijn, daarnaast is het moeilijker om evidence van de effectiviteit vd ...behandeling voor te leggen.
Gezien onze gezondheidszorg in handen is van schadeverzekeraars is het minder vergoeden van psychische schade een logisch gevolg, zeker als die niet mooi in een DBC hokje past.
Met als gevolg dat er nog meer gesomatiseerd wordt om alsnog de gewenste medische aandacht te krijgen...
M.D. Oosterhoff
Psychiater, Thesinge
Ja, voor de GGZ is de marktwerking desastreus
W.P.A. van Rooij
psychiater
Belangrijk betoog Menno.
Het onderscheid maken in 'lichamelijke' en 'psychische' aandoeningen is inderdaad kunstmatig en gebaseerd op het achterhaalde idee dat 'lichaam' en 'geest' van elkaar te onderscheiden zijn.
Toch houden we in de organisa...tie van onze gezondheidszorg krampachtig vast aan het onderscheiden van algemene, 'somatische' gezondheidszorg enerzijds en 'geestelijke' gezondheidszorg of GGZ anderzijds.
Met een dramatisch verschil in waardering bij beleidsverantwoordelijken bij overheid en zorgverzekeraars.
Dit vertaalt zich in het feit dat het totale GGZ budget in ons land slechts een fractie bedraagt van de totale uitgaven aan zorg:
https://www.nza.nl/zorgsectoren/geestelijke-gezondheidszorg-ggz-en-forensische-zorg-fz/kerncijfers-geestelijke-gezondheidszorg-ggz
Ondanks forse problemen en onaanvaardbaar lange, schadelijke wachtlijsten voor m.n. de behandeling van de ziekste GGZ-patiënten, blijven overheid en zorgverzekeraars rücksichtlos sturen op afremmen van uitgaven aan gespecialiseerde GGZ-ketenzorg.
Zo is inmiddels algemeen bekend dat zorgverzekeraars meer dan 10 jaar lang 300 miljoen geoormerkt GGZ-budget per jaar niet aan GGZ-zorg hebben besteed, maar dit geld gebruikten om gaten in hun begroting elders te dichten, onder andere structurele budgetoverschrijdingen in de veel duurdere ziekenhuiszorg.
https://www.skipr.nl/blog/hoe-de-ggz-300-miljoen-euro-weggaf/
Mede hierdoor zijn GGZ-instellingen, onder aanhoudende financiële druk van zorgvzorgverzekeraars, zelfs begonnen met het sluiten van - effectieve - cruciale GGZ-ketenzorg voor mensen met de ernstigste gezondheidsproblemen, die met lichtere GGZ-behandeling onvoldoende herstelden.
In de somatische gezondheidszorg zou dit volstrekt ondenkbaar zijn en terecht leiden tot brede verontwaardiging in de samenleving.
Dat het gebrek aan middelen in de cruciale GGZ ernstige gevolgen heeft wordt steeds zichtbaarder.
Saneren van cruciale GGZ lijdt tot toename van gezondheidsschade bij steeds grotere groepen patiënten, voor wie geen tijdige, passende behandeling meer beschikbaar is.
Dat demoraliseert niet alleen patiënten en naasten, wiens lijden in ons land kennelijk nog steeds minder belangrijk wordt gevonden, maar ook zorgverleners in de GGZ, die steeds meer goed behandelbare patiënten zien verkommeren of erger doordat het aan middelen ontbreekt hen te helpen.
Dit ondanks het feit dat er wel steeds meer effectieve, evidence-based behandelopties worden ontwikkeld.
Ook in de GGZ.
A. Kaemingk
Blogger, psycholoog, docent consultvaardigheden en soms patiënt, Maastricht
Schitterend pleidooi weer, Menno Oosterhof, om onze oordelende blinde vlekken onder de loep te nemen. Bravo. Je zegt: ik kan niet anders. Ik zou dit willen meenemen voor ons allemaal, er zit nl een consequentie aan als we dit niet allemaal massaal do...en, dan veranderen we als zorgverlener in een nocebo.