Vegetarische antipsychiatrie

Hij zag de duivel in de cel en het angstzweet droop van hem af terwijl hij erover vertelde. Vervolgens begon hij over het slachten van dieren. ‘Het is vreselijk dat dat gebeurt’, zei hij en vertelde dat ze hem in de vorige gevangenis hadden gedwongen vlees te eten. ‘Het is afschuwelijk dat dieren dood worden gemaakt.’ Hij sprak erover alsof hij zich in de slachterij bevond, zijn ogen wijd opengesperd.

We verzekerden hem dat hij hier in elk geval vegetarisch kon eten, maar dat gaf nieuwe problemen. ‘Bomen groeien eindeloos door en dan groeien wij ook door’, en daarna begon hij weer over het slachten van dieren.

Met een tabletje olanzapine verdween de duivel uit zijn cel, en was zijn lichaam niet meer in voortdurende staat van angst. De verhalen over het slachten van dieren bleven en hij bevestigde wat we al gedacht hadden, dat hij dieren had zien slachten. Hij had, door armoede gedreven, in zijn land van herkomst in een slachterij gewerkt.

Ik dacht aan de jaren van de antipsychiatrie, die vreemde beweging uit de jaren zeventig en tachtig waarin een psychiatrische stoornis werd gezien als gelegitimeerd verzet tegen de maatschappij en psychiatrie als onderdrukkend en normbevestigend. De psychiatrie heeft de twijfelachtige eer het enig medisch specialisme te zijn dat niet alleen te maken kreeg met alternatieve geneeswijzen, maar dat ook inspireerde tot een harde tegenbeweging. In Italië werden van het ene op het andere moment psychiatrische inrichtingen gesloten en zwierven patiënten op straat, in Nederland werden biologisch georiënteerde psychiaters gehinderd in de uitoefening van hun vak en werden psychiatriewegloophuizen opgericht, huizen waar psychiatrische patiënten die de inrichting ontvluchtten werden opgevangen.

Een psychiatrisch verpleegkundige die de overstap naar de antipsychiatrie had gemaakt en als vrijwilliger in zo’n wegloophuis werkte, vertelde me in die tijd over een patiënte die in de psychiatrie was opgenomen en die had gehuild over de dode vissen in de rivieren. De psychiater had dat geduid als een symptoom (van een psychotische depressie wellicht?), maar de verpleegkundige verdedigde de stelling dat het heel normaal was om te huilen over dode vissen, dat we allemaal zouden moeten huilen om de milieuverontreiniging.

In deze tijd met klimaatstress klinkt dat misschien minder bijzonder dan in het pre-internettijdperk, waarin de meeste burgers veel meer afstand konden houden tot bedreigingen van buitenaf, maar ook nu kunnen de meesten van ons de meeste nieuwsberichten toch met droge ogen lezen.

De psychiatrische patiënt als kanarie in de kolenmijn, die als eerste aanvoelt wat er mis is met de maatschappij is een romantische visie, die haaks staat op de harde klinische werkelijkheid. De meeste psychotische patiënten zijn geen zieners die als eerste signaleren waar ons pad doodloopt of waar het bos brandt, maar zien juist overál signalen, ook in volstrekt willekeurige zaken. De grens tussen binnenwereld en buitenwereld vervaagt en gevoelens, zowel van vijandigheid als van empathie, nemen de geest ongefilterd in beslag.

Bij de man die in de slachterij had gewerkt, was het niet de inhoud van zijn verhaal (de afschuw over het slachten van dieren) die op een stoornis wees, maar het feit dat hij zich daardoor volledig in beslag liet nemen. Na wat langer gebruik van medicatie verdween het beeld van de slachterijen naar de achtergrond. Hij sprak er niet meer over en at zijn vegetarische maaltijd met smaak, en zonder vrees dat ze er in de keuken toch vlees in hadden verwerkt.