Kunst kijken

In mijn niet-aflatende speurtocht naar wachtkamerkunst voeren de namen van een Amerikaanse en een Nederlandse kunstenaar me naar musea in Amstelveen. Die kunstenaars zijn zo beroemd dat hun werk de meeste patiënten bekend zal voorkomen, zodat er een geruststellende kracht van uit zou kunnen gaan. Maar mocht dit niet het geval zijn, uw wachtkamer knapt er sowieso van op.

De wereldberoemde Amerikaanse kunstenaar is Andy Warhol, de bleke, kalende reclameschilder met de witte pruik – ‘the silver prince of pop(art)’. Wie kent niet de schilderijen van blikken Campbell’s soep, de banaan op de hoes van de eerste elpee van de Velvet Underground en de immense, gezeefdrukte portretten van celebrity’s als Marilyn Monroe, Mick Jagger, John Lennon en koningin Beatrix? Vanuit New York bestierde hij een productiehuis (‘The Factory’) voor beeldende kunst, muziek en film. Het werd een trefpunt voor kunstenaars, en ook – passend in de tijdgeest – een vrijplaats voor mee- en klaplopers, zorgelozen en af en toe een gek met een pistool. In 1968 werd Warhol neergeschoten. Hij overleefde de aanslag ternauwernood, en zijn ster straalde krachtiger dan ooit.

Roem is raadselachtig, hij nestelt zich op een enkeling en voedt zich met velen. Hij rust zwaar op sommige schouders, maar er staan altijd mensen klaar om te helpen dragen en zo vanzelf wat kruimels van de roem op te vangen. Zoals paparazzi die om de roem heendraaien als gieren boven een stervend dier. Het zijn ‘kruimeldieven’ die over het algemeen weinig aanzien genieten. Ze oogsten eerder hoon om hun armzalige professie dan bewondering om hun ‘gestolen’ foto’s en hun namen klinken als bijrollen in B-films: Steve Schapiro, Ron Galella… Het zijn de fotografen van de New Yorkse jetset in de jaren zestig en zeventig. Andy Warhol was hun favoriete onderwerp. Want waar andere beroemdheden bij het zien van een camera op feestjes nogal eens om zich heen begonnen te slaan, poseerde Warhol graag. Of hij pakte zelf een toestel en knipte er lustig op los. Warhol was paparazzo onder de paparazzi. En of het nu met zijn kunst was of met zijn kop, áls hij maar in de bladen kwam, want de schoorsteen moest blijven roken.

Bijna dertig jaar na zijn dood is Warhols roem mythisch en zijn de snapshots en groepsfoto’s die van Warhol en zijn inner circle geschoten zijn, dure kunstobjecten geworden. Het Schots-Nederlandse echtpaar Carla en Hugo Brown legde er een verzameling van aan die te zien is in Museum Jan van der Togt in Amstelveen. Ik loop erin rond en verwonder me over de soms matige technische kwaliteit van de beelden. Maar dat is meteen ook hun charme. Het geeft de mythe menselijke trekken en maakt van Warhol en zijn beroemde vrienden Lou Reed, Truman Capote, Liza Minnelli, Blondi, Keith Haring en de anderen, mooie kinderen in luilekkerland. De foto’s hangen achter glas en worden verlicht door plafondspots. Het is geen toonbeeld van tentoonstellingskunst, maar wel passend bij het onderwerp. Ik pak mijn mobiel, zet me over de beroerde lichtomstandigheden heen en fotografeer de weerspiegelende beelden. Zo zou Warhol het ook doen, hou ik me voor, of zou hij selfies maken?

De wereldberoemde Nederlandse kunstenaar is Karel ­Appel. Ik hoef u niet te vertellen dat zijn werk in de jaren na de oorlog afkeurende reacties opriep. Het gevleugelde ‘dat kan mijn zoontje ook!’ klonk honend op de tentoonstelling van zijn Cobragroep in het Stedelijk Museum in 1949. Appel verhuisde naar Parijs waar het kunstklimaat in die tijd toleranter was en verwierf binnen enkele jaren internationale faam. In Nederland brak hij begin jaren zestig door dankzij de tv-documentaire De werkelijkheid van Karel Appel van Jan Vrijman, waarin een miljoenenpubliek kennismaakte met een waarlijk ontketende kunstenaar. Appel kwakte, sloeg, veegde, smeet en smeerde hele potten verf tegelijk op een reusachtig linnen doek. Als een bezetene ging hij tekeer, daarbij begeleid door atonale ‘barbaarse’ muziek die net zo intuïtief op-en-neer sprong als de kunstenaar met zijn plamuurmes. En alles in zwart-wit. Een fenomeen was geboren.

Huug Schipper