Laatste nieuws
Henk Maassen
Henk Maassen
4 minuten leestijd
Wetenschap

Biomedische wetenschap in 2022: RSV-vaccins en oorzaak MS

Plaats een reactie

Het traditionele jaaroverzicht van Science met van ‘wetenschappelijke doorbraken’ omvat een paar grote successen – zoals de ook in de pers alomtegenwoordige deep space-plaatjes van de James Webb-telescoop en het feit dat een asteroïde met succes uit zijn koers is geschoten. Maar er waren ook een paar – wat minder spectaculair ogende – doorbraken op biomedisch gebied. Science signaleert er drie.

Vaccin tegen RSV

Ten eerste: vaccins tegen het respiratoir syncytieel virus (RSV). Uit de eerste trials blijkt dat ze zonder ernstige bijwerkingen ernstige ziekte voorkomen bij personen ouder dan 60 jaar. Ook baby’s bleken beschermd, mits hun moeders het vaccin laat in de zwangerschap hadden gekregen. De werking berust op een viraal oppervlakte-eiwit dat normaal gesproken verandert van vorm nadat het zich aan een cellulaire receptor heeft gehecht en aldus versmelt met de cel. Daardoor zou het vaccin zelfs juist ziekte kunnen oproepen, hetgeen decennia geleden ook al eens is gebeurd, maar onderzoekers kunnen dat eiwit nu in zijn prefusietoestand nu vergrendelen. Grote farmaceuten als GSK, Pfizer, Janssen Pharmaceuticals en Bavarian Nordic doen momenteel verder onderzoek. Mogelijk dat diverse kandidaat-vaccins al komend jaar goedkeuring zullen krijgen.

Epstein-barr en MS

De vondst dat het epstein-barrvirus een rol speelt bij het ontstaan van multiple sclerose (MS) deed ook het nodige wetenschappelijke stof opwaaien. Zoals bekend infecteert dit virus de meeste mensen in de kindertijd en verblijft het vervolgens in sluimerende toestand in witte bloedcellen. Dat bijna iedereen met MS antilichamen heeft tegen het epstein-barrvirus is daarom op zichzelf niet raar; dat geldt immers voor 95 procent van alle volwassenen. Maar toch is hier iets aan de hand. Epidemiologen vlooiden de medische dossiers van meer dan 10 miljoen Amerikaanse militaire rekruten door en ontdekten dat vrijwel alle soldaten die MS hadden gekregen positief waren getest op dit virus. Wat meer is: onder soldaten die aanvankelijk negatief waren, verhoogde een daaropvolgende infectie met het epstein-barrvirus het risico op MS met een factor 32, dat is hoger dan de toename van het risico op longkanker veroorzaakt door roken. Er is inmiddels ook een mogelijk verklarend mechanisme gesuggereerd: een van de eiwitten van het virus lijkt op een eiwit dat in de hersenen en het ruggenmerg wordt gemaakt en dat blijkbaar het immuunsysteem verleidt myeline aan te vallen. Of en hoe al deze nieuwe kennis behandeling of preventie van MS kan helpen, is vooralsnog onduidelijk.

Pest-gen

En dan blijkt een deel van de menselijke populatie nog steeds te leven met de genetische erfenis van de pestepidemie die acht eeuwen geleden door Europa raasde. DNA-onderzoek aan oude Britse en Deense beenderen bracht dat aan het licht. Om precies te zijn 245 genvarianten stegen of daalden in frequentie na de Zwarte Dood in Londen; vier daarvan veranderden ook in oud DNA van mensen in Denemarken. Eén gen viel wel heel erg op: ERAP2 dat codeert voor het eiwit endoplasmatisch reticulum aminopeptidase 2. Daarvan zijn twee varianten. Wie twee kopieën erfde van de variant die codeert voor de ene variant had twee keer zoveel kans om de pest te overleven als iemand die twee kopieën van de andere variant met zich meedroeg. Die beschermende variant waart nog altijd rond: 45 procent van de Britten is drager. Die laatste moet dus nog lange tijd voordelig zijn geweest, en dat kan wel kloppen: de pest was tot in de negentiende eeuw endemisch in Europa en Azië – lees in dat verband ook de laatste roman van Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk: De nachten van de Pest. Maar zoals vaker bij genetische aanpassingen: dat komt wel met een prijs. Dezelfde variant geeft ook een hoger risico op het ontwikkelen van auto-immuunziekten, zoals de ziekte van Crohn en reumatoïde artritis.

Postcovidsyndroom

Nature gooit het in zijn traditionele jaaroverzicht over een andere boeg dan Science en portretteert een handvol personen die het afgelopen jaar terecht in de (wetenschappelijke) kijker stonden. Zoals Lisa McCorkell, die na een milde aanval van covid-19, een slopend postcovidsyndroom opliep en samen met vier andere vrouwen een onderzoekscollectief op poten zetten dat onderzoek naar de aandoening entameert en uitvoert. Vorig jaar publiceerde de groep een – aldus Nature – baanbrekend artikel in The Lancet dat meer dan tweehonderd symptomen van het syndroom documenteerde, betrekking hebbend op negen organen.

Varkenshart voor een mens

Ook chirurg Muhammad Mohiuddin (University of Maryland School of Medicine in Baltimore) kreeg een prominente plaats in Natures jaaroverzicht. Hij verrichtte de eerste xenotransplantatie van een genetisch aangepast varkenshart bij een mens. De patiënt, een 57-jarige man, verzwakte na de operatie helaas snel door meerdere infecties. Hij overleed twee maanden na de ingreep. Later bleek dat het varkenshart was geïnfecteerd met een onopgemerkt varkensherpesvirus; onduidelijk is of dat de gezondheid van Bennett heeft aangetast.

Het kostte Mohiuddin heel wat moeite om de FDA te overtuigen van de noodzaak van dit experiment, feitelijk een noodprocedure. De chirurg wil graag verder op deze weg en wil ook grotere klinische trials doen, maar of die van de grond komen, is nog maar de vraag: voorlopig lijkt de veiligheid van de patiënt onvoldoende gewaarborgd vanwege die kans op besmetting met varkensvirussen.

Lees ook
Nieuws Wetenschap chirurgie neurologie pest
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is sinds 1999 journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg. Hij stelt wekelijks de Media & Cultuur-pagina’s samen.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.