Witte vloed, mee-eter en gerstekorrel

Wat is de overeenkomst tussen witte vloed, mee-eter en gerste­korrel? Het antwoord kan kort zijn: de verschijnselen bezitten geen overeenkomsten, maar de namen ervoor wel! Alledrie de benamingen zijn namelijk leenvertalingen van de Latijnse medische namen: witte vloed is een vertaling van fluor albus, mee-eter is een vertaling van comedo (net als het Duitse Mitesser) en gerste­korrel, ‘gezwel aan het ooglid’, is een vertaling van het Latijnse hordeolus een afleiding van hordeum, ‘gerst’; in het Nederlands is korrel toegevoegd (vergelijk het Duitse Gerstenkorn). De benaming gerstekorrel en de varianten in andere talen zijn te danken aan de vormovereenkomst tussen het gezwel en een korrel van gerst.

Waarom zijn de Latijnse medische namen in het Nederlands vertaald? Dat komt omdat men in het verleden voor medische begrippen liever Nederlandse dan Latijnse termen gebruikte tegen leken (patiënten, niet-universitair geschoolde chirurgijnen, vroedvrouwen en dergelijken). De Latijnse benamingen waren voor hen immers onbegrijpelijk. Voor veel begrippen bestond echter helemaal geen Nederlands woord. Dat moest dus worden verzonnen, en wat was eenvoudiger dan een nieuw woord te maken door het Latijnse letterlijk te vertalen.

Ook Griekse medische termen zijn soms letterlijk in het Nederlands vertaald. Voorbeelden hiervan zijn zwartgalligheid voor melangcholia en olifantsziekte voor elephantiasis (een afleiding van elephas ‘olifant’), waaraan ziekte is toegevoegd.

Nicoline van der Sijs