Mutatieprocessen kanker in kaart gebracht

Er is voor het eerst een compendium beschikbaar van de processen die aan de basis liggen van de mutaties die op hun beurt kanker veroorzaken. Het gaat om de vrucht van een grootscheepse studie waaraan wereldwijd tal van vooraanstaande onderzoekscentra meededen, waaronder die van het Erasmus MC in Rotterdam, UMC St Radboud in Nijmegen en het NKI in Amsterdam. Het overzicht is te vinden in Nature van deze week.

Ludmil Alexandrov e.a. analyseerden bijna 5 miljoen mutaties in genomen van ruim 7000 tumoren.  Zo ontdekten ze een reeks van twintig processen die bij dertig van de meest voorkomende kankersoorten een oorzakelijke rol spelen. Van sommige van deze processen –  de onderzoekers noemen ze ‘signaturen’ – is de biologische grondslag bekend. Mutagene omgevingsinvloeden (tabaksrook bij longkanker, uv-straling bij huidkanker) of defecten in het reparerend vermogen van het DNA na op opgelopen schade zijn daarvan goede voorbeelden. Maar van de meeste processen is niet bekend wat de biologische veroorzakers zijn.

Bij alle kankersoorten blijken minstens twee ‘mutationele processen’ een rol te spelen. Zo vonden de onderzoekers er twee bij het ontstaan van eierstokkanker en zes bij leverkanker. Bij 25 van de dertig kankersoorten bleken in ieder geval leeftijdsgebonden processen een rol te spelen.

Ook kwam aan het licht dat een groep enzymen sterk gelinkt is aan meer dan de helft van alle veelvoorkomende kankersoorten. Deze enzymen worden geactiveerd na virale infecties. Mogelijk veroorzaakt hun activiteit – in eerste instantie bedoeld ter bescherming tegen virussen – bijkomende schade aan het genoom. Ook kataegis blijkt veel voor te komen: dat is het verschijnsel van een ‘stortbui’ van mutaties (kataegis komt van het Griekse woord voor onweersbui) en volgens de onderzoekers spelen ook daarbij deze enzymen een oorzakelijke rol.

Het idee is uiteraard dat het compendium inzichten oplevert die van dienst kunnen zijn bij de ontwikkeling van nieuwe behandelingen.

Henk Maassen

• Nature 2013, doi: 10.1038/nature12477

Lees ook:

• Vele mutaties oorzaak kanker 
• Kankeronderzoek staat voor tweesprong
• Dossier Kanker