De influencerindustrie

‘Slik geen antibiotica’, ’Gebruik geen zonnebril of zonnebrandcrème’. ‘Neem niet de pil, maar gebruik natuurlijke anticonceptie.’

Jonge generaties zijn opgegroeid met sociale media. Ze gebruiken het om te beslissen wat ze willen kopen, waar ze eten en wie ze daten. En ze gebruiken het om informatie over ziekte en gezondheid te vinden. 

Dat gaat vaak goed. Op sociale media kunnen mensen geïnformeerd, betrokken en mondig worden. Patiënten wisselen online gezondheidsinformatie uit en leggen contact met andere patiënten die hetzelfde hebben als zij. Dat kan de eenzaamheid en isolatie verminderen die patiënten vaak ervaren.  

Maar soms gaat het mis. De wanhoop van zieke mensen en de zorgen die mensen hebben over hun gezondheid zijn een dankbaar verdienmodel voor influencers. Niet gehinderd door enige medische kennis propageren fotomodellen vitaminesupplementen, en gezondlevengoeroes een app die ‘natuurlijke’ anticonceptie voorstaat. Om nog maar te zwijgen van Health Gummies voor de vagina of het afzweren van zonnebrillen omdat ‘je dan minder snel verbrandt’. 

Het gevolg: een schaatser met een vitamine-B6-vergiftiging, mensen die ongezonde eetpatronen overnemen van Instagram, jonge vrouwen die ongewenst zwanger raken en dermatologen die waarschuwen voor een toename aan melanomen.

Veel medische tips van influencers zijn gevaarlijke desinformatie. Maar niet altijd: ‘beweeg meer, eet gezond, rook niet, zorg goed voor jezelf’ zijn geen onverstandige adviezen. Het kan ook goed zijn als mensen bewust bezig zijn met hun voeding en hun gezondheid. En dat patiënten kritischer zijn geworden op het gebruik van medicatie kan lang niet altijd kwaad. 

Het is ook verleidelijk om vrouwen die kiezen voor ‘natuurlijke anticonceptie’ weg te zetten als goedgelovige types die in de gladde verkooppraatjes van influencers zijn getrapt. Maar dat zou te makkelijk zijn. Het is immers al lang bekend dat hormonale anticonceptie bijwerkingen kan hebben. En niet alle vrouwen zijn bereid om die bijwerkingen te accepteren. 

Van zorgverleners vraagt dit het serieus nemen van de zorgen die vrouwen hebben over hormonale anticonceptie. Het betekent ook het je bewust zijn van je eigen morele opvattingen. Want achter het negatieve oordeel over vrouwen die natuurlijke anticonceptie gebruiken schuilt vaak een eigen impliciete morele opvatting over wat ‘juiste’ anticonceptie is: de meest betrouwbare methode. Maar mensen hebben verschillende sekslevens en niet iedereen vindt het erg om in plaats van hormonale anticonceptie te kiezen voor de morning-afterpil of een grotere kans op abortus. De keuze voor een hoger risico op zwangerschap kan immers wel degelijk bewust gemaakt zijn. Waar het om gaat is of die keuze bewust en goed geïnformeerd is gemaakt, niet of is gekozen voor de meest betrouwbare methode van anticonceptie. 

Met de opkomst van medische influencers verandert ook de rol van de arts

Influencers gaan niet meer weg. Mensen zullen hun medische informatie online blijven zoeken – en vinden. Ik denk dat we de vraag moeten stellen waarom mensen medische informatie van TikTok tegenwoordig meer vertrouwen dan die van medische professionals. Is dat vanwege de kosten, de snelheid, de bereikbaarheid, schaamte, de vrees voor een negatief oordeel, of een wantrouwen richting reguliere zorgverleners? En als het om wantrouwen gaat, waar komt dat dan vandaan, en hoe kunnen we dat vertrouwen weer herstellen? 

Met de opkomst van medische influencers verandert ook de rol van de arts. Sommige artsen zijn actieve bestrijders van desinformatie geworden. Dat is belangrijk en lovenswaardig werk. Maar niet iedere arts heeft daar zin in en tijd voor. Andere artsen zullen meer een coach worden die mensen wegwijs maakt en ondersteunt in het woud van medisch advies dat online beschikbaar is.  

En als het misgaat en mensen krijgen problemen omdat ze geen zonnebrandcrème gebruikten, of geen zonnebril wilden dragen, dan kun je als arts weinig anders doen dan er voor hen zijn en ze zonder oordeel zo goed mogelijk te helpen. Ook al zal dat soms knarsetandend zijn.