Over denken en feiten: ‘Opgepast, dit zit er in de coronavaccins’

Ik geloof dat er momenteel bijzonder weinig gesprekken met patiënten niet over covid gaan. Aangestipt wordt het vrijwel altijd. Zo ook tijdens mijn recente ontmoeting met mevrouw ‘Molenaar’. Haar beperkende vooroordelen leiden tot irrationele keuzes.

Mevrouw ‘Molenaar’ heeft klachten van chronische pijnen en denkt dat het neuropathische pijn is, want het steekt zo. De neuroloog vond hier echter geen aanwijzingen voor. Zelf meent ze dat het komt door chronische lyme. Ze is ook lid van een speciale Facebookgroep op dit gebied. Op de Facebookpagina wordt een bepaald preparaat aanbevolen, ‘Samento tinctuur’. We kunnen daarover lezen dat het ontstekingsremmend is, en ‘analgestisch (pijnstillend zonder bewustzijnsverlies)’. Verder wordt de tinctuur omschreven als ‘immuunmodulerend: brengt ontregelde immuunfuncties weer in balans’, en het ‘verbetert de functies van het zenuwstelsel’.

Mevrouw is ervan overtuigd dat natuurlijke voeding en het innemen van dit elixer goed zijn en dat het nemen van een covidbooster slecht voor haar is. ‘Natuurlijk is immers altijd beter dan die chemische troep die in zo’n injectie zit, dokter’, verklaart ze. Daar had ze een hele lijst van gevonden op een site met als titel: ‘Opgepast: dit zit er in de coronavaccins’.

Deze patiënt heeft het gevoel met de tinctuur op de goede weg te zijn. Dat gevoel wordt geschraagd door haar denken over ‘natuurlijke behandelingen’ en door de gepresenteerde ‘feiten’: de tinctuur zou goed zijn voor immuunsysteem en zenuwstelsel en in een booster zou allerlei chemische viezigheid zitten.

Er is een gigant die verplicht leesvoer voor elke arts zou moeten zijn, omdat zijn visie licht werpt op het ontstaan van dit soort interpretatieproblemen van de kant van de patiënt. Dat is de Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman.

Kahneman heeft in zijn briljante boek Thinking, Fast and Slow uit 2011 een model neergezet over de werking van ons denkvermogen. Hij maakt aannemelijk dat ons denkvermogen vooral instinctief, emotioneel en snel is, en deze denkvorm behoorlijk dominant is. Hij noemt dat systeem 1. Het wordt door zijn uitleg volkomen helder hoe veel van onze opvattingen en vooroordelen ontstaan. Ook laat hij zien waarom zowel dokters als patiënten zo veel moeite hebben met het interpreteren van statistische gegevens. Wij denken veel meer te begrijpen van de wereld dan dat we doen en zowel arts als patiënt onderschat de rol van kans-bevindingen. Dat komt omdat systeem 1 toeval helemaal niet herkent en daarvoor in de plaats betekenis toekent aan gebeurtenissen die echter aan het toeval te wijten zijn.

Kahneman tilt voor ons de tip van de sluier op, waaronder de intuïtie en het vooroordeel ontstaan en groeien, zoals zwammen in het donker. Zijn onderscheid tussen de twee denkmanieren maakt het begrijpelijk waarom mensen vaak niet met logische of wetenschappelijke argumenten te overtuigen zijn.

Kahneman schreef al in 1993 in JAMA over de problemen die artsen tegenkomen als ze denken simpelweg samen met de patiënt een beslissing te kunnen nemen. Hij eindigt dat artikel met de waarschuwing dat artsen zich moeten realiseren dat vreemde overtuigingen zoals mevrouw ‘Molenaar’ heeft, vaak niet spontaan door de patiënt worden uitgesproken. En dat dergelijke vreemde overtuigingen dominant blijven, zelfs tijdens een gesprek waarbij die vooroordelen wetenschappelijk weerlegd worden. Het belangrijkste van zijn boodschap is echter, dat wij als artsen meer inzicht nodig hebben in hoe beslissingen samen met de patiënt tot stand komen – en aangezien dat een van onze heilige huisjes is, is het lezen van Kahneman een must.

Nu wat betreft mevrouw ‘Molenaar’. We zouden kunnen proberen mevrouw door middel van een rustig gesprek in denkmodus 2 te krijgen. Dan zouden haar opvattingen over de gevaren van de covidvaccinatie kunnen gaan schuiven. Een opening om naar denkmodus 2 te komen zou zo kunnen beginnen: ‘Die tinctuur die u gebruikt zou ik rustig blijven gebruiken, want baat het niet dan schaadt het ook niet. Maar zelf vertrouw ik ook gewoon op het vaccin. Wilt u weten waarom?’