Richtlijn regelt goede toepassing opioïden

De Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) heeft een ‘richtlijnmodule’ voor het gepast gebruik van opioïden opgesteld. Die komt op een moment dat het aantal gebruikers van deze pijnstillers weer stevig is toegenomen naar bijna een miljoen Nederlanders.

Indien correct voorgeschreven, is het gebruik veilig en kunnen opioïden ernstige pijn op korte termijn effectief bestrijden en langdurige pijn voorkomen. ‘Ze staan dan ook zeer terecht op de lijst van essentiële geneesmiddelen van de WHO’, zegt Maarten Mensink, anesthesioloog in het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en voorzitter van de werkgroep die de richtlijnmodule heeft geformuleerd. ‘Bovendien verkeren we in Nederland in de gelukkige situatie dat er geen taboe rust op het gebruik ervan. Terwijl dat op tal van plekken in de wereld wel het geval is, bijvoorbeeld omdat het gebruik geassocieerd is met de aanname dat je dan wel spoedig zult overlijden.’ Tegelijkertijd is inmiddels goed bekend dat onjuist gebruik van opioïden de kans op verslaving vergroot. Er is wat dat betreft nog veel onbekendheid met de gevaren van de middelen. Zo laat recent onderzoek van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik en Patiëntenfederatie Nederland zien dat 45 procent van de pijnpatiënten die opioïden voorgeschreven kregen, niet is geïnformeerd dat het uitsluitend voor kortdurend gebruik is. Nog eens 43 procent is niet op de hoogte van de verslavingsrisico’s, en twee derde van de ondervraagden zegt dat de voorschrijvers vooraf geen afspraken met hen hebben gemaakt over de gewenste gebruiksduur van de pijnstiller.

Generiek

Maarten Mensink: ‘We hebben met een brede werkgroep, bestaande uit neuro-, orthopedisch en kaakchirurgen, urologen, psychiaters, gynaecologen, huisartsen, apothekers en verslavingsartsen, kortom het spectrum van medisch professionals dat betrokken is bij het voorschrijven van opioïden, deze generieke richtlijn opgesteld. “Generiek”, omdat hij bedoeld is als een soort plug-inmodule die in andere, bestaande richtlijnen kan worden ingevoegd, en wel zodra zo’n richtlijn wordt herzien.’ Dat zal de komende jaren gebeuren in alle richtlijnen waarin opiaten worden genoemd, verzekert hij.

‘Ben je bevoegd en bekwaam om opioïden voor te schrijven’, gaat Mensink verder, ‘dan vind je in deze richtlijnmodule de spelregels waaraan je je moet houden om dat op een verantwoorde manier te kunnen doen. Er staan geen aandoeningspecifieke aanbevelingen in; die horen thuis in de afzonderlijke richtlijnen. Dit geldt ook voor de concrete invulling van voorschrijfadviezen.’

Ziekenhuisbreed programma

De richtlijnmodule geeft wetenschappelijk onderbouwde handvatten voor het opzetten van een ziekenhuisbreed opioïdenprogramma voor postoperatieve en acute pijn. Dat omvat vijf elementen, volgens Mensink: ‘Restrictief voorschrijven, educatie van alle voorschrijvers, betere voorlichting van patiënten met een mogelijke indicatie voor opioïden, meer aandacht voor verstandige keuzes rondom opioïden en een speciaal afbouwschema. Dat betekent concreet: geef op een recept voor opioïden altijd een einddatum aan. Dat lijkt een voor de hand liggend advies, maar dat gebeurt lang niet altijd. Wees daar dus alert op. Bespreek met patiënten dat ze met het gebruik van opioïden niet een nieuwe manier van leven krijgen, maar dat het om een tijdelijke fase gaat, bijvoorbeeld om herstel en revalidatie na een operatie te ondersteunen. Neem in het ziekenhuisbrede opioïdenprogramma vooraf gedefinieerde standaardpijnmedicatieopdrachten op, zodat de apotheek weet wat de medisch specialist voorschrijft en specialisten dat onderling ook van elkaar weten. En wat educatie van voorschrijvers betreft: ze moeten meer weten over de risico’s van opioïdengebruik op lange termijn, en over risicofactoren voor ongepast gebruik door opioïdenaïeve patiënten versus patiënten die al opioïden gebruiken.’

Bewaken van de richtlijn

Het bewaken van de toepassing van de nieuwe richtlijn is een verantwoordelijkheid van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie, vindt Maarten Mensink. ‘Bij anesthesioloog-pijnspecialisten ligt immers de expertise in pijnbehandeling. We stellen daarvoor nu een werkagenda op, want het is niet zo dat we nu een ei hebben gelegd en iedereen succes wensen. Daarnaast vraagt de NVA de politiek om meer aandacht te hebben voor opioïdengebruik. De NVA pleit ook voor meer aandacht voor pijn en de behandeling daarvan in de onderwijsprogramma’s van zorgprofessionals en het beschikbaar stellen van budgetten om meer onderzoek te doen naar opioïden, opioïdenafhankelijkheid en verslaving, (chronische) pijn en alternatieven voor opioïden.’