Het gras is niet groener in het buitenland

Het is 7.20 uur en gezien de dagelijkse Arubaanse ochtendspits moeten we écht vertrekken om op tijd op school te zijn. Zuchtend loop ik het huis weer in voor de dagelijkse soap ‘The Missing Flipflop’. Na anderhalf jaar en bijna iedere ochtend hetzelfde euvel kom ik tot de conclusie dat #momlife eigenlijk overal op de wereld hetzelfde is. Hier geen jassen, sokken, schoenen, sjaals of mutsen, maar wel dagelijks een verplicht rondje worstelen met factor 50 en de zoektocht naar slippers die lijken op te lossen in de Caribische zon.

Verbeelding

Een verhuizing naar het buitenland, zeker naar een tropisch eiland, spreekt bij velen tot de verbeelding. Zon, zee, strand. Een huis met een zwembad en een warm windje op de veranda. Weekenden gevuld met kitesurfen, beachtennis en poolparty’s. Maar ook: goed geregelde buitenschoolse opvang, kortere werkdagen en bovenal: géén datumprikker.

Hoewel mijn instafoto’s wellicht anders doen vermoeden, is ons leven hier geen eindeloze vakantie. Ook hier worden iedere ochtend gehaast waterflessen en broodbakjes gevuld, met het verschil dat de flessen water ijsklontjes en de broodbakjes minikoelelementen bevatten tegen warme druiven en zweetkaas. Bovendien is er gemis. Van familie en vrienden. Van bomen en fietspaden. Van voetballende kinderen op straat. Van dat typisch Nederlandse waterige laaghangende zonnetje in de vroege frisse ochtend. Van koude donkere avonden voor de houtkachel en warme lange avonden buiten wandelen in het park. En de bakfiets mis ik als ik voor de vijfde keer op een dag in de auto stap om iets of iemand te brengen of te halen.

In het afgelopen jaar mocht ik voor de podcastserie ‘Over de grens’ bijna dertig podcasts opnemen met Nederlandse artsen die, net als mijn man en ik, wonen en werken in het buitenland. Ze vertellen verhalen over langgekoesterde dromen, ambitie en een gevoel van ‘giving back’. Ik sprak artsen aan het einde van hun carrière die nog een sprong waagden en jonge klaren die, al dan niet tijdelijk, eieren kozen voor hun geld. Hun verhalen raken, inspireren en informeren de luisteraar. Ze schetsen een beeld van het (gezins)leven in het buitenland en geven inzicht in de verschillende (cultuurafhankelijke) visies op gezondheid en ziekte. Bovenal bieden ze een uniek inkijkje in de zorgstelsels van andere landen, namelijk vanuit de spreek­kamer. Zie enkele van door hen gemaakte foto’s bij dit artikel.

De verhalen bieden een uniek inkijkje in andere zorgstelsels

Brunei

Ik sprak met een intensivist en flying doctor in Australië, die een indrukwekkend beeld schetste van de medisch-­geografische uitdagingen in dit uitgestrekte land. Van een radiologenstel in Duitsland leerde ik dat hiërarchie ook voordelen heeft; geen eindeloze vergaderingen en gepolder, maar de hoogste baas die snel en daadkrachtig knopen doorhakt. Ik nam de luisteraar mee naar een van de rijkste landen op de wereld: het kleine sultanaat Brunei. Een streng moslimland waar de sultan niet alleen koning, maar ook minister-president, minister van Buitenlandse Zaken en minister van Defensie is. Hoe is het om daar als gezin te leven en als Nederlandse vrouwelijke endocrinoloog te werken? Het contrast was groot toen ik even daarna sprak met de enige hematoloog werkzaam in heel Suriname. Een land gevangen in recessie met een braindrain van zorgpersoneel en een gezondheidszorg die balanceert op de rand van de afgrond. Hoe gefrustreerd raak je als je werkt in een land waar schaarste aan mensen en middelen allesbepalend is?

Parallellen

Gaandeweg de opnames merkte ik dat ik parallellen en lessen begon te trekken. Zoals over de uitdagingen en problemen met de oorspronkelijke bevolking van een land. De Sami in Noorwegen, Zweden en Finland, de Aboriginals in Australië, de Maori in Nieuw-Zeeland, de Inuit in Canada: voor allemaal, zo blijkt uit de verhalen, geldt een historisch ingegeven wantrouwen richting de westerse geneeskunst. De geneeskunst van de kolonisator, de machthebber. Terwijl deze bevolkingsgroepen juist gemiddeld genomen een lagere sociaaleconomische status hebben en het meest kwetsbaar zijn met een hoge prevalentie van obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten, maar ook armoede- en verslavingsproblematiek, tienerzwangerschappen en huiselijk geweld. Ze blijken niet alleen moeilijk te bereiken maar ook moeilijk te overtuigen. Dit uit zich in een matige therapietrouw en frequente no-shows. En als ze zich wel melden, krijgen ze te maken met vooroordelen en discriminatie. De Nederlandse artsen die ik hierover sprak, geven toe dat het lastig is om als buiten­lander en buitenstaander dergelijke pijnpunten en onderliggende verhoudingen aan te voelen. En om de logica van compenserend overheidsbeleid te volgen. Zo beschrijft een huisarts in Nieuw-Zeeland dat bepaalde health checks, zoals een paptest voor Maori-vrouwen, gratis zijn terwijl niet-Maori (en soms armlastige mensen) ervoor moeten betalen. Dit leidt ertoe dat heel Nieuw-Zeeland de stam­bomen uitpluist op zoek naar Maori-bloed dat vele shortcuts en voordelen oplevert in publieke sectoren als zorg en onderwijs. Is dat (on)eerlijk? (Positieve) discriminatie? Of zijn wij als Nederlandse artsen niet woke genoeg om dit als volstrekt logisch te beschouwen? Dergelijke ervaringen dwingen tot zelfreflectie en stellen je competenties op de proef.

Blauwe knikker

Na het grasduinen in het zorggazon van 27 verschillende landen kom ik tot de conclusie dat ieder gazon bruine, dorre plekken en blinde vlekken kent. Daarbij is geen enkel zorgstelsel zaligmakend en is medisch zorg in verreweg de meeste landen op deze blauwe knikker een privilege in plaats van een recht. Kijk naar Amerika, waar ze voorop­lopen op het gebied van nieuwe behandelmogelijkheden en digitale zorginnovaties, maar waar ook, zo vertelt een Nederlandse huisarts, ruim 30 miljoen mensen letterlijk onverzekerd zijn van de meest basale zorg.

In veel landen zijn de problemen met kwaliteit en toegankelijkheid van zorg vele malen groter dan in Nederland. In Canada en Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld loopt de wachttijd voor een afspraak bij een kno-arts in het publieke systeem op tot bijna twee jaar. Voor de orthopeed zelfs drie jaar. Verwijzingen van huisartsen worden geregeld afgewezen. Hierdoor neemt de druk op de eerste lijn toe en zullen steeds meer huisartsen uitvallen of stoppen. De huisarts­opleiding loopt leeg en in de meer landelijke gebieden werken geen huisartsen meer en is het de apotheker die basale medische zorg verleent en medicijnen verstrekt. Ingrijpende verhalen waarbij de vraag rijst: is dit ons voorland?

Interessant is ook om te horen dat ondanks de wachtlijsten de werkdruk voor medisch specialisten in veel door de overheid gerunde, publieke zorgsystemen aanzienlijk lager ligt dan in Nederland. Het aantal dagdelen gereserveerd voor administratie is zo groot dat ze worden gebruikt om bij te beunen in het private systeem. Hoe krom is dat?

In Noorwegen bestaat wel een uur wissel­tijd tussen operaties

Heilig huisje

Nergens is de gezondheidszorg perfect georganiseerd, ook niet in Scandinavië, waar ze worstelen met personeels­tekorten, wachtlijsten en de zogenaamde garantiestelling op zorg die je kunt vergelijken met de – ook bij ons ter discussie staande – vrije artsenkeuze. Wat de geïnterviewde artsen ook opvalt, is hoe efficiënt en doelmatig er eigenlijk in Nederland wordt gewerkt. Een anesthesioloog in Noorwegen vertelde dat er tussen operaties wel een uur wisseltijd bestaat en een orthopedisch chirurg in Schotland vertelt zich in het begin zo te hebben geërgerd aan de traagheid waarmee ’s ochtends het operatieprogramma werd opgestart, dat hij voorstelde om zelf de patiënt te gaan halen. Een kinderarts in Zweden benoemt een heilig huisje: het in de wet opgenomen recht op vier weken aaneengesloten zomervakantie. Dit maakt dat poli’s acht weken per jaar zijn gesloten, waardoor wachtlijsten oplopen die ver­­volgens de rest van het jaar weer moeten worden weggewerkt.

Een meestgehoorde uitspraak in de podcasts? ‘Ik heb een hernieuwde waardering voor ons Nederlandse solidaire zorgstelsel gekregen.’ Door afstand te nemen ontstaat blijkbaar perspectief. Door het ervaren contrast ontstaat helderheid. De ervaringen in een buitenlandse spreek­kamer dwingen een Nederlandse arts tot reflectie op eigen normen, waarden en ideeën over wat goede zorg is. Eén ding is zeker: het gezondheidszorg­gazonnetje is niet groener in het buitenland. Het zijn de uitdaging en de verandering die een buitenlandervaring de moeite waard maken. Door uit je comfortzone te komen, het bekende los te durven laten en je daarbij als gezin goed vast te houden aan elkaar, groei en geniet je op hetzelfde moment. Zowel op professioneel als op persoonlijk vlak geldt: om grenzen te verleggen moet je af en toe over je eigen (lands)grenzen gaan. 

Luister ook naar de Over de grens podcast.