Zijn kunstmatige tweelingembryo’s ‘Holland’s Next Embryo Model’?

Kunstmatige tweelingembryo’s zijn uit huidcellen ontwikkeld door een Maastrichts onderzoeksteam. Zij willen daarmee de ontwikkeling onderzoeken van eeneiige tweelingen met een gedeelde placenta, waarbij een extra verhoogde kans op zwangerschapscomplicaties bestaat. Voor onderzoek met deze blastoïden bestaat op dit moment nog geen wetgeving.

De studie van Dorian Luijkx e.a. vanuit het onderzoeks­instituut MERLN van de Universiteit Maastricht is gepubliceerd in Advanced Materials. Het onderzoeksteam heeft huidcellen geherprogrammeerd tot stamcellen en hiermee blastoïden gemaakt. Het lukte hen om één op de vijf keer een eeneiige tweeling te laten ontstaan. In de tweeling­blastoïden hebben de onderzoekers het ontstaan van een monochoriale tweeling vastgelegd. De gedachte is dat het ontstaansmoment de gedeelde placenta van de eeneiige tweeling kan verklaren. Tijdens de cavitatiefase in de vroege embryonale ontwikkeling is sprake van een versnelde groei, waarbij een splitsing van de binnenste celmassa plaatsvindt. De tweelingblastoïden bevatten hierna twee binnenste celmassa’s met elk een voor innesteling geschikt gebied.

Embryoachtige structuren

Het lukt steeds langer om embryoachtige structuren (ELS) in stand te houden en ELS zullen naar verwachting toenemend de werkelijkheid benaderen. Op dit moment kunnen ELS vrij worden doorontwikkeld en onderzocht. Dit roept vragen op over in hoeverre dit ethisch verantwoord is. De mogelijkheid om bepaalde genen uit te schakelen om de levensvatbaarheid te beperken bestaat bovendien ook in menselijke embryo’s, waaraan wél restricties zijn verbonden. De onderzoekers hebben regelmatig contact met ethici verbonden aan het MUMC+, maar worden in hun keuzes niet gesteund dan wel beperkt door wettelijke kaders. ‘Als maatschappij moeten wij in discussie gaan over welke betekenis en beschermwaardigheid we toekennen aan deze embryoachtige structuren’, zegt ethicus en senior onderzoeker aan het Rathenau Instituut Michelle Habets in een reactie.

Ethische vraagstukken

Het Rathenau Instituut bracht in maart 2024 een rapport uit getiteld ‘Zaadjes voor een maatschappelijk debat – Urgente kwesties rond onderzoek naar geslachtscellen uit het lab’, waarin de gevolgen van onderzoek met in-vitrogeslachtscelontwikkeling (IVG)-technieken besproken worden. Op het moment dat ELS inderdaad menselijke embryo’s nabootsen, zit het onderlinge verschil met toekomstige IVG-embryo’s in de oorsprong van ELS uit huidcellen in plaats van kunstmatige geslachtscellen. De vraag is in hoeverre dit verschil van belang is. Ethicus en senior onderzoeker Michelle Habets geeft aan dat een groot deel van de ethische vraagstukken uit dit rapport eveneens van toepassing is op onderzoek met embryoachtige structuren, zoals de (tweeling)blastoïden.

Habets vindt het belangrijk dat er wetgeving komt over ELS-onderzoek, maar benadrukt het belang van een maatschappelijk debat. ‘We moeten de dialoog voeren over welke voorwaarden we als samenleving willen stellen aan dergelijk onderzoek en in welke mate donoren om toestemming gevraagd moet worden voor onderzoek met hun (huid)cellen.’ Door de samenleving te betrekken kan enerzijds de publieke opinie meegenomen worden door beleidsmakers en kan anderzijds draagvlak worden gecreëerd voor toekomstig beleid.

Embryowet

Embryoachtige structuren vallen niet onder de huidige Embryowet. Waar menselijke embryo’s niet langer dan veertien dagen buiten het lichaam mogen bestaan, bestaat er voor blastoïden nu enkel de praktische grens van eveneens veertien dagen. Sinds 2022 is een wijziging van de embryowet in de maak. In de derde wetsevaluatie van ZonMw wordt aanbevolen om ELS op te nemen in de wet. De voorgestelde definitie is een zichzelf organiserende structuur ontstaan uit stamcellen, die de embryonale ontwikkeling geheel of gedeeltelijk nabootst. Er wordt een notificatieplicht voorgesteld voor ELS-onderzoek en toetsing door de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO) indien een ‘intact menselijk embryo’ wordt nagebootst. Wanneer de wetswijziging volgt, is nog onbekend.

Maatschappelijk debat

Het Rathenau Instituut wil het maatschappelijk debat over ELS mogelijk maken door de organisatie van focusgroepen, waar burgers discussiëren over het hun vooraf onbekende onderwerp. NEMO Kennislink en het Rathenau Instituut organiseren samen komende zomer een evenemententour om een breder publiek te bereiken. Onder meer op de Zwarte Cross en tijdens de Libelle en Margriet Zomerweek kunnen bezoekers deelnemen aan ‘Holland’s Next Embryo Model’, waar zij kunnen mee­­praten over de wetenschappelijke kansen en ethische zorgen die zij zien in onderzoek met embryomodellen.

DOI: 10.1002/adma.202313306