Nieuw licht op de oorsprong van syfilis

Uit oud DNA uit Braziliaanse overblijfselen blijkt dat ziekten veroorzaakt door het bacteriegeslacht Treponema zo’n tienduizend jaar eerder zijn ontstaan dan eerder werd gedacht. Onderzoek van paleogenetici van de universiteiten van Bazel en Zürich, gepubliceerd in Nature, werpt daarmee nieuw licht op de oorsprong van syfilis, yaws (framboesia) en bejel (endemische syfilis).

Kerttu Majander e.a. hebben in 2020 uit bijna tweeduizend jaar oude skeletten, van leden van een inheems volk in huidig Zuid-Brazilië, treponemale genomen kunnen reconstrueren. Op de locatie Jabuticabeira 2 waren al eerder de skeletten gevonden van ruim tweehonderd mensen, van wie sommigen afwijkingen aan botten hadden die kunnen duiden op endemische syfilis. De onderzoekers ontdekten dat 37 ervan positief testten op DNA van Treponema. En vier monsters daarvan, van vier verschillende individuen, leverden voldoende gegevens op voor de onderzoekers om het genoom van de micro-organismen te reconstrueren.

Het bleek te gaan om vier oude genomen van een prehistorische ziekteverwekker, die tot hun verrassing nog het nauwst verwant is aan de bejelveroorzaker Treponema pallidum endemicum. Bejel wordt voornamelijk overgedragen door huid-op-huidcontact; het is geen soa.

Columbus

In Europa vond de eerste grote uitbraak van de seksueel overdraagbare aandoening syfilis plaats enkele jaren nadat Columbus en zijn zeelieden waren teruggekeerd, eind vijftiende eeuw. Sindsdien werd lang gedacht dat Columbus de soa vanuit de ‘Nieuwe Wereld’ had geïmporteerd. Inmiddels zijn wetenschappers daar niet zo zeker van, nadat met paleogenetisch onderzoek was bewezen dat de ziekte al in Europa was vóór die ontdekkingsreizen.

‘Het feit dat de bevindingen betrekking hebben op een endemisch type van de ‘treponemale’ ziekte en niet op seksueel overdraagbare syfilis, laat de oorsprong van seksueel overdraagbare syfilis nog steeds in het ongewisse’, zegt Majander in een toelichting. De andere hoofdonderzoeker, hoogleraar Verena Schünemann verduidelijkt: ‘Aangezien we geen seksueel overdraagbare syfilis hebben gevonden in Zuid-Amerika, lijkt de theorie dat Columbus syfilis naar Europa bracht onwaarschijnlijker.’

doi.org/10.1038/s41586-023-06965-x