Genetische herkomst van MS ligt in ver verleden

Door het DNA van oude menselijke botten en tanden te analyseren hebben onderzoekers de geografische verspreiding van multiple sclerose (MS) getraceerd vanaf de oorsprong ervan in een gebied dat delen omvat van wat nu Oekraïne en Zuidwest-Rusland is, bekend als de Pontische Steppe.

In vier artikelen in Nature zet een team van de universiteiten van Cambridge, Kopenhagen en Berkeley uiteen hoe ze dat hebben aangepakt en wat ze hebben gevonden. Ze analyseerden genetische gegevens van meer dan 1600 prehistorische individuen, waardoor ze zicht kregen op de Europese bevolkingsgeschiedenis van grofweg de afgelopen 15 duizend jaar. Zo ontdekten ze dat de genetische varianten die verband houden met een risico op MS ‘reisden’ met de Yamnaya-bevolking – veehoeders die van die Pontische Steppe naar Noordwest-Europa migreerden.

MS is, zoals bekend, een ziekte waaraan omgevingsfactoren en erfelijke factoren ten grondslag liggen. Eerdere studies hebben 233 genetische varianten geïdentificeerd die het risico op het ontwikkelen van MS vergroten. Deze varianten verhogen het ziekterisico met ongeveer 30 procent. Uit het nieuwe onderzoek is gebleken dat dit moderne genetische risicoprofiel voor MS ook aanwezig is in botten en tanden die duizenden jaren oud zijn. Zo is een genetische variant op chromosoom 6, bekend als: HLA-DRB1*15:01, aanwezig bij maximaal een vijfde van de Noord-Europeanen. Individuen met deze variant lopen een driemaal hoger risico op MS dan mensen zonder die variant.

Zeer waarschijnlijk speelt hier een evolutionair mechanisme: dezelfde genetische varianten die het risico op MS en andere auto-immuunziekten verhogen, blijken ook beschermend tegen infectieziekten, waarbij dat laatste kan leiden tot overactiviteit van het immuunsysteem, bijvoorbeeld in reactie op de lichaamseigen eiwitten. De auteurs speculeren nu dat de bewuste varianten met name voordelig zijn geweest in de overgang, vijfduizend jaar geleden, van een jagers- en verzamelaarsbestaan naar landbouw, waardoor met domesticatie van dieren en een hogere bevolkingsdichtheid de kans op infecties toenam.

Omdat wordt aangenomen dat de Yamnaya-bevolking de voorouders zijn van de huidige inwoners van een groot deel van Noordwest-Europa kan dit ook de tot nu toe raadselachtige ‘noord-zuidgradiënt’ verklaren: in Noord-Europa komen ongeveer twee keer zoveel moderne gevallen van MS voor dan in Zuid-Europa.

Elevated genetic risk for multiple sclerosis emerged in steppe pastoralist populations. Barrie, W. et al. Nature 625, 321–328 (2024).

Population genomics of post-glacial western Eurasia. Allentoft, M. E. et al. Nature 625, 301– 311 (2024).

100 ancient genomes show repeated population turnovers in Neolithic Denmark. Allentoft, M. E. et al. Nature 625, 329–337 (2024).

The selection landscape and genetic legacy of ancient Eurasians. Irving-Pease, E. K. et al. Nature 625, 312–320 (2024).