Een handvol eisen voor goed oncologisch onderzoek

Bij onderzoek naar de effectiviteit van nieuwe oncologische middelen wordt in eerste instantie vaak gelet op surrogaateindpunten, zoals de tumorgrootte. Simpelweg omdat wachten op effecten op de klinische status van een patiënt te lang duurt.

Het is precies op basis van die uitkomsten dat, zoals bekend, deze medicijnen vaak voorwaardelijk worden toegelaten. Het idee is dan wel dat de versnelde goedkeuring in daaropvolgend onderzoek wordt bevestigd, door dezelfde onderzoeksgroep in een RCT te volgen, maar nu ook gegevens te verzamelen over klinisch relevante eindpunten. In een beschouwing in de NEJM over de gronden waarop de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA nieuwe oncologische geneesmiddelen toelaat, stellen Bishal Gyawali c.s. dat onderzoekers daarbij, zeker als het gaat om gevorderde kankers, verplicht moeten worden de ervaringen van patiënten te meten en te rapporteren. Hun beschouwing is te lezen als een handreiking waarmee de kwaliteit van oncologisch onderzoek, ook los van de eisen van de FDA, te beoordelen is.

Zo heeft de FDA de afgelopen jaren verschillende nieuwe geneesmiddelen tegen kanker goedgekeurd na eenarmige onderzoeken, waarin geneesmiddelen werden vergeleken met historische controles. Dat is alleen in uitzonderlijke gevallen te billijken, vinden Gyawali c.s. Bijvoorbeeld wanneer langs deze weg dramatische effecten zijn aangetoond bij ultrazeldzame kankers waarvoor geen alternatieve behandelingsopties bestaan.

Nog een methodologisch punt dat ze maken betreft de ‘progressievrije overleving’ als langetermijnuitkomst. Gyawali c.s. vinden dit in veel gevallen geen gevalideerde surrogaatmaat voor de algehele overleving of de kwaliteit van leven: ‘De term “progressievrij interval” kan deze maatstaf nauwkeuriger beschrijven, omdat de overleving niet altijd wordt verbeterd.’

Ze wijzen verder op de Magnitude of Clinical Benefit Scale van de European Society for Medical Oncology. Dat is een gevalideerde schaal die niet alleen rekening houdt met de verschillen in mediane overleving tussen behandelingsgroepen, maar onder meer ook met het toxisch effectprofiel en de gevolgen daarvan voor de kwaliteit van leven.

En houd het eerlijk, stellen ze ten slotte: de toegepaste interventie in de controlegroep moet altijd de juiste beschikbare therapie zijn. Want is die interventie onder de maat dan zullen de gevonden verschillen, hoe significant ook, klinisch van weinig betekenis zijn.