Artsen ervaren lagere emotionele werkdruk dan voorgaande jaren

In 2022 vonden artsen hun werk minder ‘emotioneel zwaar’ dan in de paar jaar ervoor. Ook is er volgens hen iets minder sprake van een disbalans tussen werk en privé. Wel werd er nog flink overgewerkt: liefst 4,36 uur per week. Opvallend is dat beeldschermwerk veel tijd blijkt te kosten.

Dat blijkt uit de achttiende Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) 2022, die jaarlijks wordt uitgevoerd door onderzoeksinstituut TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), in samenwerking met het ministerie van SZW. Ruim 60 duizend werknemers vulden de NEA 2022-vragenlijst in. Op verzoek van Medisch Contact heeft TNO van alle geënquêteerden de artsen eruit gelicht. Omdat de NEA over werknemers gaat, betreft het louter artsen in dienstverband.

Corona-effect

TNO-onderzoeker Swenneke van den Heuvel zegt in een toelichting op de cijfers dat verschillen met vorig jaar mogelijk te verklaren zijn door wijzigingen in de vragenlijst. Vandaar dat ze een slag om de arm houdt. Niettemin ziet ook zij dat nu bijna één op de vier artsen (24,2%) het werk emotioneel zwaar vindt, terwijl dat in de voorgaande jaren best hoger lag: 37,6% (2021), 33,6 (2020) en 35,7 (2019).

Ronald Batenburg van onderzoeksinstituut Nivel en bijzonder hoogleraar arbeids- en organisatievraagstukken in de zorg (Radboud Universiteit) vermoedt dat bij een aantal uitkomsten, en ook hierbij, ‘het corona-effect’ een rol speelt. ‘Bij ons eerdere onderzoek onder huisartsen zag je in 2020 en 2021 dat er een enorme druk was op de zorg. Het was een tijd van alle hens aan dek, ouder zorgpersoneel bleef langer in dienst enzovoort. Na 2021 gaat de lucht er weer uit. Dat zag je bij huisartsen, en hier nu ook.’

Ongewenst gedrag

In eerdere edities bleek al dat artsen vaker te maken hebben met treiterijen en intimidatie dan andere Nederlandse werknemers. Nu blijkt dat dit ongewenste gedrag voor het grootste deel is toe te schrijven aan ‘klanten’, dus patiënten, hun familie of andere vertegenwoordigers. In 2022 heeft ruim een kwart (26,3%) van de ondervraagden dit meegemaakt. Een kleiner deel (3,9%) ervaarde ongewenst gedrag van collega’s, voor minder dan 1 procent was een leidinggevende de veroorzaker.

TNO-onderzoeker Van den Heuvel licht de veranderingen in de NEA toe: ‘Er was in 2022 aanleiding om de vraagstelling van de NEA onder de loep te nemen. We hebben nieuwe vragen toegevoegd, andere verwijderd en niet alle vragen meer aan iedereen gesteld. Sommige vragen zijn gewijzigd. Bij ongewenst gedrag konden deelnemers aangeven of dit extern of intern was, maar bij dat laatste was niet mogelijk om te zeggen of dit van leidinggevenden of collega’s was. Dat onderscheid kan nu wel worden gemaakt.’

Schermtijd

Net als andere zorgberoepen hebben artsen relatief vaak te maken met ongunstige arbeidsomstandigheden, door de aard van het werk. Het gaat dan om overwerk, onregelmatig werk, en beperkte autonomie. Van de ondervraagde artsen zegt 39 procent autonomie te hebben. ‘Dat is best laag’, zegt Batenburg, ‘een opvallend getal’. In dit verband haalt hij de term ‘professionele bureaucratie’ aan, een begrip uit de organisatiewetenschap. ‘Dit zijn mensen, zoals medisch specialisten, die inhoudelijk weliswaar autonoom kunnen werken, maar in een structuur die zeer weinig flexibiliteit kent. Dat komt door richtlijnen, roosters, wetgeving en veel administratie.’

Dat brengt hem bij een ander opvallend cijfer: het beeldschermwerk. Het merendeel van de dokters (57,3%) bracht ten minste zes uur van de dag achter een scherm door, al dan niet in gezelschap van een patiënt tijdens een consult. Dat is meer dan bij andere zorgverleners. ‘Dat is toch heel veel’, reageert de hoogleraar arbeidsvraagstukken. ‘Ik vind dat wel schrikbarend. Hier zie je ook in cijfers uitgedrukt het effect van alles wat artsen moeten vastleggen tijdens hun werk.’