Tien geboden

Toen prins Maurits na een ochtendwandeling een schipper om brood vroeg en kaas op zijn gesmeerde broodje wilde leggen, kreeg hij de wind van voren: ‘Zo is ‘t land niet rijk geworden.’ Zuivel op zuivel was toen nog voor de duivel. Als de wintervoorraad van zomerse oogst onverhoopt ontoereikend was, was het functioneel voor Jan Splinter en de zijnen om te beschikken over een eigen onderhuidse speklaag waarmee zij de winter doorkwamen.

Een reservoir dat van nature om suppletie vraagt. Want wat doet de hypothalamus als-ie merkt dat er voldoende aanwas is? Die reageert zoals die dat al een miljoen jaar doet: hij stelt zijn verzadigingsgevoel wat hoger af, waardoor consumptie en verbranding in een grotere voorraadkamer resulteren. Zie hier in een notendop de evolutionaire verklaring voor obesitas.

Als vetsurplus evolutionaire voordelen biedt, zal het wel in onze genen zitten, zou je denken. Het beste onderzoek hiernaar is gebaseerd op tweelingenonderzoek en adoptiekinderen. Dat laat zien dat variatie in erfelijke aanleg circa 25 tot 40 procent van de variatie in vetzucht verklaart. Polymorfismen in een enkel gen zijn weliswaar niet verantwoordelijk voor deze bijdrage, maar dat maakt erfelijkheid niet onbelangrijk. De toename van obesitas in de samenleving kan niet worden toegeschreven aan genetische variatie, maar verschillen in erfelijke gevoeligheid kunnen deels wel verklaren wie er obees wordt en wie niet.

Wie in De obesogene samenleving een genetische of endocrinologische verklaring hoopt te vinden voor de pathogenese van obesitas, zal geen zinnen vinden over leptineregelkring, tweelingstudies of hypothalamische eetcentra. Nee, de redacteuren zochten naar alternatieve auteurs en verklaringen. Dat levert soms verrassende denkbeelden op, zoals die van de zeventiende-eeuwse arts-filosoof Bernard Mandeville. In zijn Fabel van de bijen betoogde hij dat in gecommercialiseerde samenlevingen overvloed leidt tot onbehagen, dat op zijn beurt tot meer overvloed leidt. Wellicht is die verklaring voor ‘globesitas’ beter dan de evolutionaire.

De obesogene samen­leving biedt een caleidoscoop van essays die het probleem van obesitas in de maatschappelijke en culturele context plaatsen. Ze zijn niet gemakkelijk samen te vatten, maar ik kan er wel tien geboden uit destilleren:

• Gij zult u geen gesneden beeld maken van uw dikke medemens en hem niet stigmatiseren.

• Gij zult u bewust zijn van de omvang van overgewicht.

• Gij zult meer consuminderen.

• Gij zult in beweging komen.

• Gij zult u uw kinderen beschermen en weerbaar maken tegen verleiders.

• Gij zult ook de andere kwetsbare groepen niet vergeten.

• Gij zult de overheid aanspreken op haar regierol.

• Gij zult de voedselindustrie en de horeca aanspreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.

• Gij zult kleinschalig en dus bij u zelf beginnen.

• Opdat Gij grootschalig zult eindigen in vereniging (een convenant). << Jannes van Everdingen

Hans Dagevos & Geert Munnichs ((red.) De obesogene samenleving, Amsterdam University Press, 192 blz, 29,90 euro.