Er is dringend betere opvang nodig voor zieke vluchtelingenkinderen
2 reactiesJe bent huis en haard ontvlucht. Bovendien ben je nog minderjarig en je hebt een aandoening. Zorg is dan vaak versnipperd en ontoereikend. Het Expertisecentrum Kinderen en Adolescenten Nieuw in Nederland, EKANN, probeert daar verandering in te brengen.
Een Syrisch meisje van 6 jaar met een ernstige nierfunctiestoornis en hypertensie slaapt elke nacht in een ander noodopvangcentrum, haar medicatie is bijna op en ze is niet in beeld bij zorgverleners omdat er nog geen medische screening heeft plaatsgevonden.
Een Syrische jongen van 9 jaar met congenitale hypothyreoïdie verblijft op een crisisnoodopvanglocatie; hij gebruikt dagelijks medicatie en komt pas na vier maanden in beeld bij een kinderarts. Een Afghaanse kleuter heeft een complexe syndromale aandoening; hoewel de kinderarts doet wat hij kan, gaat de kleuter mentaal en fysiek achteruit omdat de leefomstandigheden en het dieet in het noodopvangcentrum niet zijn afgestemd op de behoeftes van dit kind.
Tekort aan capaciteit
Al deze kinderen verblijven in crisisnoodopvangcentra en hebben dringende zorgbehoeftes die niet tijdig gesignaleerd zijn. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) trok de afgelopen maanden aan de bel en bracht een alarmerend rapport uit over forse tekortkomingen in de gezondheidszorg en de leefomstandigheden van asielzoekers in crisisnoodopvangcentra.1 Deze situatie leidt tot urgente risico’s voor ‘de individuele gezondheid van asielzoekers, de publieke gezondheid, de continuïteit van zorg en de druk op de zorg in het algemeen’.
Door het tekort aan capaciteit in opvangcentra worden veel asielzoekers opgevangen in crisisnoodopvangcentra, zoals sporthallen. Hoewel het de bedoeling is dat ze daar hooguit een week verblijven, zijn ze er in de praktijk vaak langer dan een halfjaar. Vanwege de beoogde korte verblijfsduur zijn deze locaties echter alleen toegerust om ‘niet-uitstelbare’ zorg te leveren. In de praktijk is dit alleen spoedzorg en worden andere (chronische) zorgbehoeften vaak over het hoofd gezien.
Gemeenten moeten ad hoc zorg inkopen voor crisisnoodopvanglocaties zonder te weten welke zorg nodig is om asielzoekers langdurig op te vangen. Daarnaast kampen de nulde- en eerstelijnszorg met capaciteitsproblemen, waardoor vluchtelingenkinderen niet altijd tijdig medisch worden gescreend. Vanwege het gebrek aan capaciteit is daarnaast de curatieve zorg op de crisisnoodopvang voor een groot deel uitbesteed aan commerciële bedrijven. Het resultaat is hoge kosten én sterk versplinterde zorg; de kwaliteit en continuïteit daarvan zijn zorgelijk. Zowel NRC als Trouw publiceerde onderzoek waaruit blijkt dat op crisisnoodopvanglocaties vaak onervaren artsen worden ingezet die over onvoldoende middelen beschikken.2 3 Dit leidt tot gezondheidsrisico’s doordat sommige chronisch zieke kinderen niet op tijd de zorg krijgen die ze nodig hebben. Daarnaast zijn er risico’s voor de volksgezondheid omdat mensen met infectieziektes zoals tuberculose of scabiës ongescreend worden verplaatst naar andere locaties. Bovendien worden niet alle kinderen op tijd gevaccineerd volgens het Rijksvaccinatieprogramma.
Casus
Het kind met zorgbehoefte op de verkeerde plek
De diabetesverpleegkundige van een 17-jarige Syrische jongen die in de asielprocedure zit, neemt contact op met het Expertisecentrum Kinderen en Adolescenten Nieuw in Nederland (EKANN). Ze is bezorgd over de gezondheid van de jongen die al zes maanden met de rest van zijn familie in een crisisnoodopvanglocatie – een hotel – woont. De jongen heeft diabetes mellitus en moet meerdere malen per dag insuline spuiten. Het is al een paar keer gebeurd dat hij niet bij zijn insuline kon omdat de gemeenschappelijke koelkast in een ruimte staat die regelmatig wordt afgesloten. In het hotel worden ook maaltijden voor de bewoners verzorgd, maar de jongen weet niet hoeveel koolhydraten er in de maaltijd zitten zodat hij niet kan afstemmen hoeveel insuline hij moet spuiten. Daardoor kan hij zijn bloedsuikers niet goed reguleren. Het gebrek aan passende voorzieningen voor zijn medicatie en de voor diabetespatiënten ongeschikte voedselvoorzieningen leiden tot gezondheidsrisico’s op korte en lange termijn.
De verpleegkundige vraagt het EKANN hoe ze deze situatie kan verbeteren. Het EKANN neemt contact op met de manager van de opvanglocatie. Op de locatie blijkt geen huisarts en ook (nog) geen jeugdgezondheidszorg te zijn. De locatiemanager regelt op korte termijn dat er een koelkast beschikbaar is die 24/7 toegankelijk is voor hem. Ook wordt ernaar gestreefd dat het gezin versneld naar een locatie kan die beter geschikt is voor een diabetespatiënt.
Op de locaties is alleen spoedzorg en worden andere (chronische) zorgbehoeften vaak over het hoofd gezien
Acht keer overgeplaatst
Naast het gebrek aan capaciteit en de versplintering van zorg vormen de frequente overplaatsingen een groot probleem. Sommige kinderen, onder wie alleenstaande minderjarigen, worden wel acht keer overgeplaatst naar andere (crisisnood)opvangcentra. Kinderen met een complexe zorgbehoefte raken hierdoor regelmatig uit beeld van zorgverleners. Doordat gedetacheerde artsen in crisisnoodopvangcentra geen toegang hebben tot een elektronisch patiëntendossier, is belangrijke informatie over gezondheidsproblemen vaak niet bekend op de nieuwe opvanglocatie. Ook dit leidt tot hogere zorgkosten, want op een nieuwe opvangplek moeten nieuwe zorgverleners de zorg opnieuw opstarten omdat ze geen informatie hebben over de voorgeschiedenis en lopende behandelingen.
Deze problemen zijn niet nieuw. Ook in 2015, tijdens de vorige piekinstroom van asielzoekers, rapporteerde de IGZ dat de zorg aan asielzoekers onder grote druk stond. Het Nederlands Signaleringscentrum Kindergeneeskunde kreeg tussen 2015 en 2020 184 meldingen over vluchtelingenkinderen met een medisch probleem die uit beeld waren geraakt of bij wie een ander knelpunt was geconstateerd. Een systeem dat al onder druk stond, barst nu wederom uit zijn voegen. Het is dus nodig om de zorg voor deze kinderen structureel te verbeteren.
Stroomlijnen en optimaliseren
Om de zorg voor vluchtelingenkinderen beter te stroomlijnen en te optimaliseren is vorig jaar het Expertisecentrum Kinderen en Adolescenten Nieuw in Nederland (EKANN) opgericht. Samenwerking tussen de zorgprofessionals staat daarbij centraal. Het EKANN geeft advies aan artsen over specifieke casuïstiek, signaleert knelpunten, organiseert onderzoek en onderwijs over de zorg voor vluchtelingenkinderen en draagt bij aan de vorming van een netwerk van zorgprofessionals die streven naar optimalisatie van zorg voor deze kwetsbare kinderen.
Sinds april 2022 zijn bij het EKANN meer dan zestig casussen gemeld van vluchtelingenkinderen van wie de gezondheid werd bedreigd. Het EKANN kon in een aantal gevallen inhoudelijk advies geven, zorgverleners effectief verbinden of bijvoorbeeld het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) inschakelen. De duurzaamheid van deze dienstverlening is echter nog niet gewaarborgd, omdat het EKANN grotendeels draait op vrijwillige inzet van artsen. Onder zorgverleners is veel behoefte aan meer handvatten in de zorg voor vluchtelingenkinderen, zo blijkt uit de casuïstiek die bij het EKANN wordt gemeld. Tegelijkertijd hebben zorgverleners grote zorgen over vluchtelingenkinderen die uit beeld zijn geraakt en over de uitdagingen die er zijn binnen de zorg voor hen. Kinderartsen, jeugdartsen en huisartsen zijn gemotiveerd om intensiever samen te werken om de kwaliteit en continuïteit van zorg voor vluchtelingenkinderen te kunnen waarborgen.
EKANN
Het Expertisecentrum Kinderen en Adolescenten Nieuw in Nederland (EKANN), dat sinds 2022 actief is, beoogt het welzijn en de gezondheid van vluchtelingenkinderen te verbeteren (zie ekann.nl). Het EKANN werkt vanuit vier pijlers: advisering, signalering, expertise en netwerkfunctie.
Artsen kunnen advies inwinnen bij het EKANN op zowel medisch-inhoudelijk als organisatorisch gebied. Daarnaast kunnen zij via de website knelpunten signaleren waarbij het EKANN samen met relevante stakeholders (COA, Defence for Children, artsen in nulde, eerste en tweede lijn) bijdraagt aan structurele beleids- en procesmatige oplossingen op basis van (landelijke) gegevens uit de zorgpraktijk. Hiervoor worden ook regionale netwerken opgezet tussen de verschillende schakels in de zorgketen voor vluchtelingenkinderen. Tot slot levert het EKANN expertise in de vorm van onderwijs en het opstellen van aanbevelingen* voor de zorg aan vluchtelingenkinderen.
* In de papieren versie van Medisch Contact is helaas in plaats van 'aanbevelingen' de onjuiste term 'richtlijnen' terechtgekomen.
Mensen met infectieziektes zoals tuberculose of scabiës worden ongescreend verplaatst naar andere locaties
Afstemmen
Om ervoor te zorgen dat zorgverleners effectief kunnen samenwerken moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan. Ten eerste moeten de verantwoordelijke opvanginstanties en zorgverleners die betrokken zijn bij vluchtelingenkinderen hun inspanningen structureel beter op elkaar afstemmen, zodat kinderen met specifieke zorgbehoeftes passende zorg krijgen. Een centrale instantie is nodig om in samenspraak met ketenpartners de zorg voor vluchtelingenkinderen met een complexe zorgbehoefte af te stemmen en om de continuïteit te garanderen. Daarnaast zijn regionale netwerken nodig waar interdisciplinair overleg plaatsvindt over kinderen met specifieke zorgbehoeftes en lokale uitdagingen binnen de zorg. In de regio Noord-Holland werpt dit al zijn vruchten af: op initiatief van het EKANN vindt daar een tweemaandelijks multidisciplinair overleg plaats tussen kinderartsen, jeugdartsen en huisartsen. Hierbij was een directe overdracht mogelijk bij een aantal casussen, werden randvoorwaarden besproken voor het leveren van goede zorg en hielden de verschillende disciplines elkaar op de hoogte over actuele problemen zoals dat een groot aantal kinderen op bepaalde CNO-locaties nog niet medisch gescreend waren. Tot slot moet de capaciteit van de nulde en eerste lijn worden uitgebreid zodat gezondheidsproblemen bij vluchtelingenkinderen vroegtijdig gesignaleerd worden.
Toegankelijker
Door de krachten van zorgverleners te bundelen kunnen we de kwaliteit en continuïteit van zorg voor deze kwetsbare groep verbeteren. De zorg voor vluchtelingenkinderen moet toegankelijker en inclusiever worden – niet alleen in het belang van de vluchtelingenkinderen zelf, maar ook in het belang van de samenleving, gezien het risico voor de volksgezondheid en de oplopende zorgkosten. Momenteel verblijft meer dan een derde van alle asielzoekers in Nederland in een crisisnoodopvangcentrum. In de organisatie van de zorg voor deze groep mensen zijn structurele verbeteringen noodzakelijk. Het Integraal Zorgakkoord roept op tot het ‘waarborgen van een gelijke toegang tot zorg van goede kwaliteit voor alle groepen in de samenleving’.4 Laten we dat dan ook doen.
auteurs
Lisanne Denneman, kinderarts in opleiding, arts internationale gezondheid en tropengeneeskunde, bestuurslid EKANN
Sara Sahba, adjunct-directeur EKANN en kinderarts in opleiding
Albertine Baauw, directeur EKANN, kinderarts, arts internationale gezondheid en tropengeneeskunde
contact
dennemanl@maasstadziekenhuis.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Voetnoten:
1. Inspecties: Veiligheid en ontwikkeling van kinderen in asielopvang nog steeds in gevaar | Nieuwsbericht | Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (igj.nl)
2.https://www.nrc.nl/nieuws/2023/03/31/het-verdienmodel-van-detacheerder-arts-specialist-minimale-zorg-voor-asielzoekers-tegen-maximale-winst-a4160900
3.https://www.trouw.nl/binnenland/terwijl-de-zorg-voor-asielzoekers-ernstig-tekortschiet-worden-commerciele-bedrijven-rijk~b5a0b3db/
4. https://demedischspecialist.nl/sites/default/files/2022-09/integraal_zorgakkoord_samen_werken_aan_gezonde_zorg.pdf
Lees ook:
J.H. Schagen van leeuwen
Gynaecoloog , Houten
Gelukkig zijn er nog artsen die aandacht blijven vragen voor hen wier stem ontnomen is. Overplaatsen tot je murw geslagen bent. Risico voor de volksgezondheid? Hangt er vanaf met wie je omgaat. Het perspectief van de gezondheidszorg op de opvangcrisi...s is wellicht nog de enige manier om het hoofd te bieden aan de politieke waan van de dag.
P.J. de Jong
Jeugdarts, Arts Maatschappij + Gezondheid, Publieke Gezondheidszorg Asielzoekers, Leiden
Verplaatsingen binnen de asielopvang, ontoereikende kwaliteit van opvang in noodopvanglocaties en ondercapaciteit zorgprofessionals bij verhoogde asielinstroom vormen inderdaad een risico voor de individuele gezondheid van asielzoekers en onze volks...gezondheid. Hier wordt regelmatig melding van gemaakt, zo ook nu door EKANN, en dit kan niet vaak genoeg.
Om deze risico’s te verminderen is o.a. bekendheid van zorgprofessionals met het zorglandschap binnen de asielopvang nodig en een optimale samenwerking tussen zorgprofessionals. Belangrijk dan ook gelijk in dit artikel te benoemen hoe de tweede/derdelijnszorg de zorgaanbieders werkzaam op de asielopvanglocaties kan bereiken.
1. Gezondheidszorg Asielzoekers (curatieve eerstelijns huisartsenzorg): voor intercollegiaal overleg 24/7 te bereiken via 088 1122113. Op meer dan 95% van de asielopvanglocaties is het GZA aanwezig (en geen detacheerder).
Zie ook: https://www.gzasielzoekers.nl/Portals/5/Factsheet%20zorgketenpartners.pdf?ver=Srx7i8ewJjU3Ot0nCcFZig%3d%3d
2. Daarnaast kan de (preventieve) jeugdgezondheidszorg (JGZ) op locatie worden benaderd. Deze zorg is door het COA ingekocht in het kader van de Publieke Gezondheidszorg Asielzoekers. Om het bijbehorende JGZ-team van de asielopvanglocatie te vinden kan gemaild worden naar pga@ggdghor.nl of vluchtelingen@ajnjeugdartsen.nl. Ook kan de regionale JGZ-organisatie worden benaderd indien bekend binnen de tweede/derdelijns lokale sociale kaart.
Met het bereiken van de aanwezige zorg op de asielopvanglocaties hoeft het COA minder belast te worden met specifieke cases. Het betreft hier privacy gevoelige gegevens die niet met niet-medische professionals gedeeld zouden moeten worden.
Laten we zeker niet vergeten te investeren in lokale samenwerking tussen de nulde, eerste en tweede/derdelijn, ook in de zorg voor asielkinderen.