Duizendpoten en kruidenthee

Het is zaterdagmiddag en ik heb spreekuur in het ziekenhuis van Pokola in het tropisch regenwoud van Congo-Brazzaville. Mijn spreekkamer is net verbouwd en prachtig blauw geschilderd. Met dank aan een houtkapbedrijf dat de medische zorg voor de plaatselijke bevolking sponsort. Er zijn betaalbare medicijnen beschikbaar en ik heb, voor een populatie van 30.000 mensen, de financiële ondersteuning om investeringen te doen waarmee ik de medische zorg kan verbeteren zoals ik dat zou willen. Een mooie uitdaging voor een pas afgestudeerde tropenarts.

Hoewel mijn directe werkomgeving aldus aardig aan mijn verwachtingen voldoet, blijk ik me in andere opzichten behoorlijk verkeken te hebben op de situatie. Het is bijna een jaar geleden dat ik hier begon te werken en ik moet toegeven dat ik, ondanks een specifieke tropenopleiding en meerdere lange stages in ontwikkelingslanden, niet verwacht had dat geneeskunde hier zo anders zou zijn dan wat ik tot nog toe had meegemaakt. Ik bleek veel naïever dan ik had gedacht.

De westerse geneeskunde heeft hier slechts een beperkte plaats. Het overgrote deel van de ziektes wordt traditioneel behandeld. Dat ontdekte ik al snel toen ik bijna bij iedere patiënt de littekens zag van traditionele inkervingen. Maar dit bleek slechts het topje van de ijsberg. Aandacht voor deze traditionele ziekteverklaringen en de reeds gevolgde therapieën is essentieel om het probleem van de patiënten hier te kunnen begrijpen en behandelen.

De wachtkamer is overvol en de assistenten vragen me om mee te denken over de diagnose en behandeling van patiënten met lastige problemen. Met een van hen heb ik net een röntgenfoto gemaakt van een jongen die door het ontbreken van een rem op zijn fiets nogal ongelukkig ten val is gekomen. Zijn onderarm is gebroken en staat in een vrij ongebruikelijke stand. De familie is onderweg naar de apotheek om gips, verband en lokale verdoving op te halen zodat we de breuk kunnen reponeren en immobiliseren.

Op de gang vraagt een tweede assistent me mee te kijken naar de wond van een 14-jarige jongen. Ik had hem een week geleden opgenomen toen hij het op spreekuur kwam met de vraag of ik duizendpoten uit zijn been wilde halen. De jongen is motortaxichauffeur in het dorpje Souanke, aan de grens met Kameroen. Drie maanden geleden heeft hij op zijn motorfiets een ongeluk gehad, onderweg in het oerwoud. Een hevige pijn in zijn bovenbeen dwong hem iets verderop te stoppen in een pygmeeënkamp om zich te laten behandelen door de lokale genezer. Deze verbond het been met bladeren, takken en lianen.

Enkele dagen later is de jongen naar Souanke gebracht, waar hij woonde. Daar kon hij de eerste nacht niet slapen: door de pijn, maar ook door het continue blaffen van de honden van de eigenaar van de motorfiets bij wie hij in dienst was als taxichauffeur. Tot ieders ontzetting in het dorp bleken de twee honden de volgende morgen dood voor de deur te liggen. Onze patiënt werd daarna meegenomen naar de sjamaan van het dorp voor verdere behandeling. De sjamaan gaf de volgende verklaring voor de pussende wond in het bovenbeen én de twee dode honden: de eigenaar van de beschadigde motorfiets heeft zijn krachtige geest gebruikt om de twee honden op de jongen af te sturen om hem te doden. De geest van de jongen was echter te sterk voor de honden en wist ze te doden, maar in een laatste krachtsinspanning hebben de twee honden een duizendpoot in de wond achtergelaten. Deze duizendpoot veroorzaakt dat er steeds pus uit de wond stroomt.

De sjamaan organiseerde die dag een ceremonie om met zijn bijzondere krachten de duizendpoot uit de wond te halen. Deze duizendpoot heeft hij volgens de patiënt aan het hele dorp laten zien als bewijs. Voor de verdere verzorging van de wond heeft de jongen daarna een andere sjamaan geconsulteerd waarna de wond is behandeld met kruidentheekompressen. Toen dat niet tot genezing leidde is de jongen naar het ziekenhuis gekomen.

Na een reis van 250 kilometer over onverharde wegen en modderpaden kwam de jongen vorige week, ondertussen dus bijna drie maanden na het ongeluk, bij mij op het spreekuur met de vraag of ik de andere duizendpoten uit het been zou kunnen halen. Er bleef namelijk nog steeds pus uit de wond stromen. Bij nader onderzoek had hij hoge koorts en bleek er een zwart stuk bot van het bovenbeen net boven de knie uit de huid te steken. Een gecompliceerde open bovenbeenbreuk.

Tijdens onderzoek onder narcose bleken de botdelen van de breuk gedurende de afgelopen drie maanden in een nieuwe positie onlosmakelijk aan elkaar vastgegroeid. De dode uitstekende botdelen hebben we samen met de dode huid en spieren kunnen verwijderen. Meer duizendpoten hebben we overigens niet kunnen vinden, maar alle andere micro-organismen die zich nog in het wondgebied bevinden, bestrijden we met antibiotica, twee drains, dagelijks grondig spoelen van het wondgebied en een schoon verband. De wond lijkt te gaan genezen en hopelijk kan hij het been behouden. De vijf centimeter verkorting van het been moeten we voorlopig accepteren.

Wachtend op de uitslag van het preoperatieve bloedonderzoek vraag ik opeens me af waar de jongen met de gebroken arm is gebleven. De familie zou gips halen in de apotheek en meteen terugkomen voor de repositie van de 60 graden standsafwijking van zijn onderarm. Als ik het de
assistent vraag, blijkt de jongen besloten te hebben toch eerst een sjamaan in het dorp te bezoeken.

Waarom? Ik begrijp het nog steeds niet. Als ik hoor wat men moet betalen voor een traditionele behandeling kan het niet aan de kosten liggen. Wij zijn gemiddeld drie tot vijf keer goedkoper. Het is me tot nu toe niet gelukt direct in contact te komen met zo’n sjamaan, maar ik word steeds nieuwsgieriger hoe ze het toch voor elkaar krijgen dat men zoveel vertrouwen heeft in de traditionele behandeling. Met betrekking tot de marktwerking in de zorg heb ik hier blijkbaar nog veel te leren...

Matthijs Botman - Tropenarts in Congo-Brazzaville

Op www.medischcontact.nl kunt u alle artikelen uit de rubriek Over de grens terugvinden op de wereldkaart. Klik op de pennetjes en zie waar uw collega’s zich bevinden en wat ze daar beleven.