De veranderlijkheid van verklaringen

Of je nu in God of in Darwin gelooft, de evolutie lijkt zich tegen ons gekeerd te hebben. Wat op de Afrikaanse vlakten nuttige overlevingsmechanismen waren, is nu ziekteverwekkend. Neem zout. Ons prehistorische dieet bestond vooral uit vruchten, noten en groenten – voeding met veel kalium en weinig natrium. Natuurlijk werd af en toe een verdwaalde mammoet aan het spit geregen, maar zonder deze eerst te pekelen. Daarom hebben wij nieren die kampioen zout vasthouden zijn, terwijl kalium juist snel uitgescheiden wordt. Zie daar een op zijn minst gedeeltelijke verklaring voor de hogebloeddrukepidemie.

Een kwart van de bevolking in westerse landen heeft inmiddels een te hoge bloeddruk. De gevolgen zijn duidelijk: hartaanvallen, beroertes, nierfalen. Een paar maanden geleden berekenden onderzoekers in The New England Journal of Medicine dat per jaar in de Verenigde Staten ongeveer 50.000 tot 100.000 hartaanvallen, beroertes en sterfgevallen voorkomen kunnen worden als het zoutgebruik met 3 gram per dag wordt teruggebracht.

Negers zijn extra gevoelig voor de effecten van zout op de bloeddruk en zouden dan ook vooral van de zoutbeperking kunnen profiteren, zo schrijven de onderzoekers. Er zijn tal van evolutionair getinte theorieën waarom negers gevoeliger zijn voor zout. De zogenaamde slavery hypertension hypothesis stelt dat slaven die genetisch goed waren in zout vasthouden, minder snel aan uitdroging stierven op de schepen die hen van Afrika naar Amerika brachten.

Negers hebben ook meer nierfalen en dit werd lang toegeschreven aan het vaker voorkomen van hoge bloeddruk. Totdat in 2008 in Nature Genetics plotseling een gen als verklaring beschreven werd. Dit gen heet MYH9 en codeert voor myosine, een motoreiwit dat vooral in spieren, maar ook in de nier voorkomt. Dit was groot nieuws op het laatste Amerikaanse nefrologiecongres – er werd zelfs een speciale sessie aan gewijd. Nu blijkt dat we ook dit weer met een korreltje zout moeten nemen.

Variaties in weer een ander gen, ApoL1, dat in de buurt van MYH9 ligt, verklaren de relatie tussen het negroïde ras en nierfalen veel sterker (Science, 13 augustus 2010). Nog interessanter: negers die de variant van ApoL1 hebben, zijn beschermd tegen de slaapziekte. Voeg hun bloed toe aan een trypanosoom en deze parasiet die de slaapziekte veroorzaakt wordt volledig opgelost.

Zoals de begeleidende editorial terecht opmerkt: ApoL1 is een Jekyll and Hyde-gen: overleving op de slaapziekte toen, geeft meer nierfalen nu. Maar vooral intrigerend is de veranderlijkheid van verklaringen: van de slavenhypothese via een spiereiwit naar de slaapziekte.

Ewout Hoorn

Meer columns van Ewout Hoorn