Indrukwekkende verhalen van Joodse artsen tijdens de Tweede Wereldoorlog

Wie zijn de Joodse artsen en geneeskundestudenten die slachtoffer werden van de Holocaust? Hoe reageerden hun niet-Joodse collega’s? Voor welke morele vraagstukken stonden artsen in de Tweede Wereldoorlog? Dat is te zien in de KNMG-expositie ‘Joodse artsen en de Holocaust’ die op dit moment langs Nederlandse zorginstellingen reist.

In september opende koning Willem-Alexander in Amsterdam het Holocaust Namenmonument. Op deze indrukwekkende herdenkings­plek zijn meer dan honderd­duizend namen te lezen van Nederlandse slachtoffers van de systematische Joden­vervolging, onder wie zo’n driehonderd namen van Joodse artsen en studenten geneeskunde. Die namen hebben wij als Artsenfederatie KNMG geadopteerd, om de herinneringen aan deze collega’s en studenten levend te houden.

Naar aanleiding van de opening van het monument hebben wij samen met Medisch Contact de reizende expositie ‘Joodse artsen en de Holocaust’ samengesteld.

Zo krijgen omgekomen artsen en hun verhalen een gezicht en geven we betekenis aan hun tragische dood. Een van hen is bijvoorbeeld de gerenommeerde arts Herman Pinkhof, maker van het Geneeskundige woordenboek – een boek dat elke student geneeskunde op zijn bureau heeft liggen. Deze erudiete arts werd op 80-jarige leeftijd afgevoerd naar kamp Westerbork. Een ander schrijnend verhaal is dat van Abraham André Duitscher. De tweedejaars beurs­student werd al op 22 februari 1941 bij een razzia opgepakt en gedeporteerd naar Mauthausen. Hij overleed op 24 mei 1941, twintig jaar oud, en was daarmee de eerste Nederlander die in ‘de hel van Mauthausen’ de dood vond. Ausradiert, een woord dat wij niet kennen in het Nederlands, maar je voelt wel wat het betekent. Het is heel confronterend om te lezen over al die collega-artsen en studenten geneeskunde die de oorlog niet hebben overleefd. Of over andere collega’s die te maken kregen met grote ethische dilemma’s. Een vraag die je jezelf daarbij meteen stelt: hoe voorkomen we nou dat zoiets nog een keer gebeurt? Dat is een discussie die je continu met elkaar voert. Wat is als arts je morele kompas?

In oorlogstijd stonden artsen ineens voor keuzes waar ze nooit eerder voor hadden gestaan. Ze waren opgeleid om mensen te genezen, niet om onderscheid te maken tussen Joodse en niet-Joodse mensen. Joodse artsen mochten geen niet-Joodse mensen meer behandelen en op een gegeven moment zelfs hun beroep helemaal niet meer uitoefenen. Mijn voorgangers bij de (K)NMG moesten daar onder grote druk mee instemmen. Toen dit besluit gepubliceerd werd, leidde dat tot grote verontwaardiging onder de leden en massaal zeiden artsen hun lidmaatschap op. Het instemmingsbesluit van het hoofdbestuur was een donker moment met een lichtpunt, omdat veel dokters in die dagen dat niet deden. Het Namenmonument en de reizende tentoonstelling herinneren indringend aan dit moment. En is daarmee ook een actuele oproep tot reflectie op ons menselijke handelen en onze waarden. Handelen we in het belang van onze medemens of streven we andere doelen na? Niet alleen handelen in het verleden verdient een morele toets, maar ook ons handelen van vandaag en van morgen. Door aan deze morele toets van ons handelen blijvend gehoor te geven betuigen we eer aan de vele, vele, vele namen die het monument draagt.